Προκειμένου οι γονείς να καταπιαστούν με το θέμα της αγωγής των παιδιών τους, αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα: Πού θα στηριχθή το έργο της αγωγής; Στην αυθεντία του γονιού ή στην ελευθερία του παιδιού; Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι η βασιλική οδός είναι η οδός της ελευθερίας. Και όμως: αργά ή γρήγορα διαπιστώνουν (και μακάρι να το διαπιστώσουν εγκαίρως), ότι η ελευθερία, χωρίς και κάποιους αναγκαίους περιορισμούς, δημιουργεί ένα παιδί - «τύραννο» και αργότερα έναν έφηβο - «τύραννο». Οπότε, είναι υποχρεωμένοι να παραδεχθούν ότι απέτυχαν στο έργο της αγωγής. Το δίλημμα: αυθεντία του γονιού, του δασκάλου ή ελευθερία του παιδιού, δεν είναι νέο. Ο διάσημος Γερμανός παιδαγωγός, Φαίρστερ, στον πρόλογο του βιβλίου του «Αυθεντία και ελευθερία» («Autorite et Liberte»), γράφει: «Ποτέ στον πολιτισμένο κόσμο δεν είχε επικρατήσει τέτοια μεγάλη σύγχυση, μεταξύ αυθεντίας και ελευθερίας. Τα πνεύματα είναι χωρισμένα σε δύο στρατόπεδα και είναι έτοιμα να έρθουν στα χέρια...Οι οπαδοί της ελευθερίας, σχεδόν απορρίπτουν την αρχή της αυθεντίας και οι οπαδοί της αυθεντίας, έχουν μια τάση, να παραγνωρίζουν τον ρόλο της ελευθερίας.....Δεν μπορεί να υπάρξει αυθεντία χωρίς ελευθερία, ούτε πάλι, δημιουργική ελευθερία, χωρίς αυθεντία». Το ίδιο αυθεντική ακούγεται και η φωνή της μεγάλης παιδαγωγού, Μαρίας Μοντεσσόρι, την ίδια περίπου εποχή: (αρχές του περασμένου αιώνα) «Πειθαρχία και ελευθερία είναι δύο όψεις του αυτού νομίσματος».
Στις αρχές του 20ου αι.. όμως, να που, όπως γνωρίζουμε, οι πολιτικές ελευθερίες φιμώνονται, στην Ευρώπη.«αυταρχικά» σχολεία. Σαν αντίδραση, γεννιέται το απόλυτα «ελεύθερο» σχολείο του O'Neill στην Βρετανία και του Φρενέ στή Γαλλία. Από κει και πέρα, αρχίζει ο κατήφορος. Ακολουθεί μια τρομερή εκλαΐκευση των επιστημών, της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής. Οι γονείς χάνουν τον προσανατολισμό τους. Τους καταλαμβάνει άγχος, μήπως δημιουργήσουν συμπλέγματα κατωτερότητας στα παιδιά τους. Από την άλλη πλευρά, τα κηρύγματα του αρνητικού φεμινισμού, της αθεΐας και της ασυδοσίας που επικρατούν, επιτείνουν τη σύγχυση. Έτσι, φθάσαμε, σήμερα στο σημείο, να ανατρέφουμε τα παιδιά μας σαν «μικρούς βασιλιάδες», με τη βέβαιη προοπτική ότι τα περισσότερα απ' αυτά, δυστυχώς, θα γίνουν «μικροί - τύραννοι».
Πώς εκδηλώνονται τα παιδιά «βασιλιάδες» - «τύραννοι»
Πολλές φορές, μας λένε οι γονείς στον Παιδικό Σταθμό, στο Νηπιαγωγείο, στο Σχολείο: «Δεν ξέρουμε, πώς να του φερθούμε. Κάνει πάντα αυτό που θέλει. Δεν μπορούμε πια». Και τρομερά ανήσυχοι, διερωτούνται πώς έφθασαν σε αυτό το σημείο, ώστε ακόμη και ένα μικρό παιδί να μην τους υπολογίζει. Συχνα, αναζητούν τα αίτια στην κοινωνία, στην τηλεόραση, σε ψυχολογικούς λόγους. Ότι, ίσως, το παιδί έχει αναγκη από περισσότερη αγάπη, ότι του λείπουν οι γονείς του, που συχνα εργάζονται έξω από το σπίτι, πολλές ώρες, ιδίως δε η μητέρα... Όλα αυτά είναι πιθανα. Αλλά το περίεργο είναι ότι αυτά τα φαινόμενα παρατηρούνται και όταν η μητέρα δεν εργάζεται. Τι, λοιπόν, συμβαίνει; Σημειωτέον ότι όλα αυτά τα συναντούμε από το μικρό παιδί ως τον έφηβο.
Ας αρχίσουμε από τον Παιδικό Σταθμό. Ο μικρός Πέτρος, για να έρθει στον Παιδικό Σταθμό πρέπει, κάθε μέρα, να του αγοράσουν ένα μικρό παιχνίδι και για το δεκατιανό του, ένα κουλούρι. Δεν θα καθήσει το μεσημέρι να φάει το φαγητό του, γιατί κάθε μεσημέρι τρώει σουβλάκι. Και βέβαια, δεν θα δουλέψει. Θα προκαλέσει, όμως, με την στάση του παιδαγωγούς και παιδιά. Οι γονείς είναι μεταναστες και η μητέρα χάνει, συχνα, το μεροκάματό της, για να τον πείσει να έρθει στο σχολείο, ενώ αυτός κάνει αυτό που θέλει. Και δυστυχώς δεν είναι μόνο ο Πέτρος. Κάθε χρόνο, όλο και πληθαίνουν οι «μικροί βασιλιάδες», που εξελίσσονται σε «τυράννους». Κάποια μητέρα με φόβο μας ρωτάει, πώς να αντιμετωπίσει την μικρή «πριγκίπισσα» μοναχοκόρη της, πανέξυπνη κατά την μητέρα της, που κάνει, όμως, πάντα αυτό που θέλει. Και είναι, μόλις τεσσάρων χρόνων! Πέταξε το φάρμακό της από το μπαλκόνι, για να μη το φέρει η μαμά στο σχολείο και της το δώσει η δασκάλα. Κάθε πρωί, θέλει, οπωσδήποτε, να δει το φαγητό που της βάζουν στο καλαθάκι της και αν δεν της αρέσει, πρέπει να το αντικαταστήσουν, αλλιώς δεν έρχεται στο σχολείο! Το βράδυ δεν πηγαίνει να κοιμηθεί στην ώρα της. Κυλιέται στο πάτωμα και κάνει φασαρίες. Στον Παιδικό Σταθμό, τον πρώτο καιρό, ήταν ευγενικό και υπάκουο παιδί. Μετακόμισε, όμως, η οικογένεια στον Πειραιά και την πήραν τον πρώτο μήνα και έτσι, δεν μπόρεσε να εκδηλωθεί. Γιατί το παιδί, που ζει στο σπίτι την «παντοδυναμία» του, δεν αργεί να την διεκδικήσει και στο σχολείο.
Να συνεχίσουμε, ενδεικτικά: Τα παιδιά για τα οποία μιλάμε, είναι τα παιδιά που τρώνε ό,τι θέλουν, όσο θέλουν, όποτε θέλουν, με παραμύθια και υποσχέσεις για να φάνε. Είναι τα παιδιά, που κοιμούνται αναμεσα στο ανδρόγυνο, ενώ έχουν περάσει τον 5ο και συχνα τον 6ο χρόνο, ακόμα και αν, στο μεταξύ, αναμένουν αδελφάκι. Είναι τα παιδιά, που τους κουβαλάει την τσάντα η μαμά, η γιαγια ή ο παππούς, γιατί δεν πρέπει να κουράζονται. Είναι τα παιδιά, που πάντα φταίνε οι άλλοι, ποτέ αυτά! Που αιωνίως, γκρινιάζουν. Που συνεχώς, απαιτούν. Που τα συναντάμε σε όλες τις οικογένειες. Μπορεί να είναι μοναχοπαίδια ή παιδιά πολύτεκνων οικογενειών, πλούσιων ή βιοπαλαιστών. Είναι παιδιά, που δεν γνώρισαν ποτέ το «όχι», την απαγόρευση, την τιμωρία. Είναι οι έφηβοι, που δεν δίνουν την θέση τους στους ηλικιωμένους επιβάτες του λεωφορείου, γιατί είναι κουρασμένοι!
Ο σεβασμός για τον άλλον, ο σύνδεσμος με τον άλλον, είναι άγνωστα σε αυτά τα παιδιά. Ο εγωκεντρισμός κυριαρχεί, έστω και αν αυτό κοστίζει στην οικογενειακή ειρήνη, έστω και αν δημιουργεί πόνο στην οικογένεια. Πώς, όμως, έφθασαν εδώ; Το «παιδί - βασιλιάς», πριν γίνει «τύραννος», έμαθε να παραβιάζει τις απαγορεύσεις και να εξουδετερώνει τη γονεϊκή αυθεντία. Έχει μια συμπεριφορά καταπιεστική, που εκδηλώνεται με κλαψουρίσματα, όταν είναι μικρός, με γκρίνια, με πείσματα, με ξαφνικούς και αναίτιους θυμούς, όταν είναι μεγάλος. Στόχος του, να πετύχει αυτό που θέλει. Και χρησιμοποιεί κάθε μέσο. Κατά κανόνα, αυτή η συμπεριφορά είναι μια μορφή άρνησης. Αποφεύγει κάποια δουλειά (βοήθεια στο σπίτι, τακτοποίηση του δωματίου του, μελέτη κ.λ.π.) και τα παζαρεύει με κάποια τιμή (βίντεο, τηλεόραση, χαρτζιλίκι). Απαιτεί να του δώσουν κάτι, την ώρα που το θέλει. Δεν ξέρει να περιμένει. Είναι συνήθως θυμωμένος, μουτρωμένος, λυπημένος. Δεν δείχνει να ικανοποιείται με τίποτα. Είναι πικρόχολος, ζηλιάρης. Γενικά δεν ευχαριστιέται με τίποτα. Όταν θέλει να πετύχει κάτι, έχει τη στρατηγική του. Χρησιμοποιεί κάθε είδους πονηριά. «Με αγαπάς;», είναι ο συνηθισμένος του πρόλογος. Όταν είναι «καλός», πρέπει να αναρωτηθούμε: «Γιατί»; σίγουρα κάτι θα ζητήσει.... Το χειρότερο είναι ότι χρησιμοποιεί, ολο και περισσότερο, τον συναισθηματικό εκβιασμό. Λέει π.χ. στον πατέρα του: «Δεν ξέρεις να δώσεις χαρά. Το μόνο που ξέρεις είναι να τιμωρείς. Ενώ ο μπαμπάς του Γιαννη είναι πάντα ευγενικός. Τον πηγαίνουν όπου θέλει. Του αγοράζουν ό,τι θέλει». Με αυτό τον τρόπο, προσπαθεί να ενοχοποιήσει τους γονείς του. Στην παρατήρηση της μητέρας του, κατ' ιδίαν, «στεναχώρησες, πάλι, τον πατέρα σου», ο μικρός των δέκα χρόνων, απαντά με απάθεια: «Δεν πειράζει, καλό θα του κάνει, σε λίγο θα τα ξεχάσει όλα και θα με αφήσει να κάνω αυτό που θέλω»!
Τα περισσότερα απ' αυτά τα παιδιά είναι και κακοί μαθητές. Δεν εργάζονται, ούτε στο Λύκειο. Δεν επικοινωνούν με τους γονείς τους, παρά για να τους ζητήσουν λεφτά. Και μάλιστα, σάν να είναι υποχρεωμένοι να τους τα δώσουν. Οι απαιτήσεις τους είναι τρομερές. Τα θέλουν όλα! Εξόδους, σκούτερ, ακριβό ντύσιμο. Ακόμη και αν, ο πατέρας ή η χήρα μάνα έχει μια σκέτη σύνταξη! Από τη ζωή τους λείπουν, σε τελευταία αναλυση, τα ιδανικά, τα όνειρα για το μέλλον, για την οικογένειά τους. Μόνο, ο εαυτός τους!
Τι φταίει;
1) Το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ζει στο σημερινό παιδί.
Η προβολή του «εγώ» δημιουργεί την κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής. Το «εγώ» υπερτερεί του «εμείς». Το παν γύρω μας προκαλεί το παιδί στην καταναλωση. Ο νεοπλουτισμός, το εύκολο κέρδος, οι λεγόμενες «προοδευτικές» ιδέες, το πλούσιο χαρτζιλίκι, οι καφετερίες, που κάποιες πανε να αντικαταστήσουν το σχολείο των παιδιών μας, μια ζωή ανέμελη, χωρίς ευθύνη, μια ζωή που τους τα παρέχει όλα, χωρίς να κουράζονται για να τα αποκτήσουν, μια κοινωνία τόσο ελαστική, που τα πάντα επιτρέπονται, πώς να μην τα οδηγήσει στον εγωκεντρισμό, στον ωχαδελφισμό και στην ὀκνηρία;
2) Η τηλεόραση. Μερίδιο ενοχής.
Είναι γνωστός, εν πολλοίς, ο αρνητικός της ρόλος, στην αγωγή των παιδιών και των νέων. Κινηματογραφικά έργα, που το μόνο τους «προσόν» είναι η βία, στην πιό ακραία μορφή της, όταν δεν είναι το σέξ. Κατά τα άλλα, έργα ανούσια, χωρίς περιεχόμενο, χωρίς προβληματισμούς, κωμωδίες σύγχρονες, που συναγωνίζονται μεταξύ τους σε αθυροστομία και γύμνια, όλα αυτά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως προγράμματα απαιτήσεων. Πέραν τούτου, μια ματιά στις παιδικές εκπομπές στους παιδικούς διαγωνισμούς, στα χειροκροτήματα και στον ενθουσιασμό, που ακολουθεί απλά παιδικά σχεδιάσματα, κάνουν, επίσης, κακό στα παιδιά μας, που νομίζουν ότι με αυτά τα μικρά, έφτασαν στο ύψιστο της Τέχνης! Και οι γονείς, τρέχουν και αυτοί, να θαυμάσουν τα παιδιά τους!
3) Ο αλόγιστος θαυμασμός για το παιδί
Μήπως δεν το ακούμε συχνα; «Τα παιδιά, σήμερα, γεννιούνται πολύ έξυπνα. Μιλούν στο τηλέφωνο, ανοίγουν με το δακτυλάκι τους την τηλεόραση, το βίντεο και τα λίγο μεγαλύτερα, χρησιμοποιούν τον υπολογιστή..... Και όμως, δεν είναι έτσι; Τι γνωρίζουν από την πραγματικότητα της ζωής; Από τη φύση, τον μεγάλο δάσκαλο του ανθρώπου; Από τον ανθρώπινο μόχθο, από τις αληθινές αξίες του πολιτισμού; Άρα, εχουν δρόμο πολύ μπροστά τους να βαδίσουν για να ‘ναι όντως καλά πληροφορημένα. Ας μή βιαζόμαστε, λοιπόν. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη και από την πλευρά των παιδιών αλλά και των γονιών.
4) Το διαζύγιο.
Το διαζύγιο, μολονότι στην αρχή είναι οδυνηρό για το παιδί, αργότερα, του γίνεται παράγοντας «παντοδυναμίας». Η μητέρα με την οποία, συνήθως, μένει το παιδί, κατά τη διάρκεια της εβδομάδας, θα το πιέσει να διαβάσει, θα του στερήσει ίσως την τηλεόραση, θα το μαλώσει, αν χρειαστεί. Ο πατέρας, το Σαββατοκύριακο που το βλέπει, όμως, του κάνει όλα τα χατήρια, οπότε το παιδί, κάνει άθελα σύγκριση του Σαββατοκύριακου με το πρόγραμμα της εβδομάδας: Έτσι, σιγά - σιγά, γίνεται και πιο απαιτητικό απέναντι στή μητέρα του, προσπαθώντας και από αυτήν να κερδίσει έδαφος για περισσότερες παροχές...
5) Η στάση απέναντι στον ευσυνείδητο Καθηγητή.
Οι γονείς, αντί να ευχαριστούν τον Καθηγητή, που άφησε μετεξεταστέο το παιδί τους, που δεν διάβαζε, συμμαχούν με το παιδί εναντίον του και προσπαθούν να τον μειώσουν, με κάθε τρόπο: Όταν βλέπουν ότι δεν βγαίνει τίποτα, εξαπολύει - η μαμά, συνήθως - ένα υβρεολόγιο εναντίον του. Και όταν ο Καθηγητής αγνοεί τις ύβρεις, αγωνίζεται να συγκρατηθεί και λέει απλώς:
- Μα, έχετε δικαίωμα αναθεώρησης του γραπτού!
Η μητέρα απαντά:
Τι αναθεώρηση, να κάνω, αφού ξέρω ότι δεν έγραψε! Και αποφασίζει να βάλει... πολιτικά μέσα!
6) Η λαθεμένη συνηγορία των γονιών, υπέρ των παιδιών τους.
Είναι πιθανόν, οι μαμάδες να κουβεντιάζουν μεταξύ τους: «Η κόρη μου δεν είναι εντάξει. Μου έκρυβε τους βαθμούς της». Και η άλλη: «Εμένα ο γιός μου μάς έφερε πλαστούς βαθμούς». Στο σχολείο, όμως, η «φεμινίστρια» και «προοδευτική» μάνα, τονίζει επιδεκτικά, στη συγκέντρωση γονέων: «Ο λόγος ενός παιδιού, αξίζει περισσότερο από τον λόγο του μεγάλου»! Οπότε, τα παιδιά ψιθυρίζουν αυτάρεσκα, μεταξύ τους: «Οι γονείς μας δεν παίρνουν είδηση. Ούτε που καταλαβαίνουν ότι τους κάνουμε ό,τι θέλουμε»!
Παρά ταύτα, η λαθεμένη συνηγορία των γονέων υπέρ των παιδιών, συνεχίζεται. Πλήθος οι μαρτυρίες εκπαιδευτικών και ψυχολόγων. Ο πατέρας, λέει, χαρακτηριστικά, στον ψυχολόγο: «Δεν μας ακούει, αλλά αυτό δεν μου κακοφαίνεται. Δείχνει ότι εχει προσωπικότητα και δεν θα τον κάνουν ό,τι θέλουν οι άλλοι, αργότερα. Για το σχολείο ανησυχώ»!
7) Η αφθονία των παροχών.
Οι γονείς γεμίζουν, κατά κανόνα, το δωμάτιο του παιδιού με ό,τι επιθυμεί η ψυχή του, επιτραπέζια παιχνίδια, θέατρο με μαριονέτες, βιβλία διάφορα, φωτογραφίες ηθοποιών, τηλεόραση, βίντεο, φορητό ραδιόφωνο, κινητό τηλέφωνο.... Για όλα αυτά οι γονείς υποβάλλονται, συχνά, σε αιματηρές θυσίες, ενώ, συγχρόνως, δημιουργούν στο παιδί την εντύπωση ότι έχουν την δυνατότητα να τους διαθέτουν τα πάντα. Δεν τους λένε την πραγματική οικονομική κατάσταση. Φοβούνται, μήπως γίνουν τα παιδιά τους κομπλεξικά! Φοβούνται να πουν αυτό που μας έλεγαν, τόσο φυσικά, οι γονείς μας: «Τα δικά μας πόδια, παιδί μου, δεν φτάνουν»!
8) Η ψευτοδημοκρατία.
Οι μοντέρνες οικογένειες αρέσκονται να λένε ότι στο σπίτι τους βασιλεύει η δημοκρατία και, συνεπώς, έχουν ισότητα δικαιωμάτων. Σε μια τέτοια οικογένεια δεν μπορεί να γίνει σωστή αγωγή. Γιατί αυτή η δημοκρατική ισότητα, δεν αναγνωρίζει ούτε την πείρα, ούτε τη γνώση, ούτε τον ξεχωριστό ρόλο κάθε μέλους, ούτε ακόμη ότι και στή Δημοκρατία υπάρχουν κυβερνώντες και κυβερνώμενοι. Συνεπώς, παρά τα λεγόμενα, δεν πρόκειται περί δημοκρατίας αλλά περί ψευτοδημοκρατίας, η οποία παίζει ένα πολύ αρνητικό ρόλο στην αγωγή του παιδιού το οποίο με την ανωτερότητα πού το χαρακτηρίζει, βάζει τον εαυτό του επί ίσοις όροις με τους γονείς του, με τους δασκάλους του....
Όσο για τα δικαιώματα του παιδιού, είναι κάτι για το οποίο οι πάντες μιλάνε! Έτσι, το παιδί των 5 χρονών, τονίζει: «Έχω δικαίωμα» ή «δεν είναι δίκαιο». Φράσεις, που τις ακούμε να επαναλαμβάνονται, ιδιαίτερα στις πολυμελείς οικογένειες από το παιδί για την κάθε εκδήλωση των γονιών του, απέναντί του, σε σύγκριση με τα αδέρφιά του κ.λ.π. Κανείς, όμως, δεν μιλάει για καθήκοντα, για υποχρεώσεις πού έχει και το παιδί. Αν το επιχειρήσει ο δάσκαλος, είναι «στριμμένος», αν ο γονιός είναι «καταπιεστικός» είναι «‘Εκτός τόπου και χρόνου»! Αυτή είναι η αντιμετώπιση από τα παιδιά: «βασιλιάδες - τύραννοι».
9) Έλλειψη προγράμματος στην καθημερινή μας ζωή.
Δεν έχει μάθει το σύγχρονο παιδί να συμμορφώνεται με κάποιο πρόγραμμα, στην καθημερινότητά του. Έτσι, γίνεται κάθε πρωί, αγώνας για να ξυπνήσει. Αγώνας για να ντυθεί, για να διαλέξει αυτό που θέλει να φορέσει, αγώνας για να φάει. Αγώνας να διαβάσει. Ώρες ολόκληρες μπορεί να διαθέτει η κατακουρασμένη μάνα για να το βοηθήσει στα μαθήματά του, αυτό, όμως δεν είναι πρόθυμο να της προσφέρει ούτε ένα ποτήρι νερό: Πώς να μην αισθανθεί, λοιπόν, «βασιλιάς» και να μην εξελιχθεί σε «τύραννο»;
10) Άθεη αγωγή.
Η αγωγή στις περισσότερες ελληνικές οικογένειες και σχεδόν στα πιο πολλά σχολεία, δυστυχώς, έβγαλε τον Θεό από τη ζωή του παιδιού.
Πόσα παιδιά εκκλησιάζονται; Πόσα παιδιά πηγαίνουν στο Κατηχητικό; Η μόρφωση της ψυχής δεν είναι στο «πρόγραμμα», ούτε το οικογενειακό, ούτε στο πρόγραμμα του σχολείου, κατά κανόνα. Μόνο, η απόκτηση γνώσεων, όσο γίνεται περισσότερων, εκεί στοχεύουν γονείς και δάσκαλοι. Αλλά μήπως, και αυτό το πετυχαίνουν; Είναι γνωστή, τοις πάσιν, η αγραμματοσύνη, όχι απλώς των μαθητών μας της στοιχειώδους και μέσης εκπαιδεύσεως, αλλά και των φοιτητών μας, γιατί όχι, και των πτυχιούχων μας, εν πολλοίς.
Δεν ζητάμε το παιδί, που δεν παρακούει ποτέ. Ούτε πάλι, τους γονείς, που δεν λαμβάνουν υπ' όψη καμία επιθυμία του παιδιού τους. Θα θέλαμε, απλώς, το παιδί να ζήσει τη ζωή του, χωρίς να «υποδουλώνει» τους γονείς του. Να μάθει να σέβεται, να ‘ναι πειθαρχημένο, να περιμένει. Να μάθει, προπάντων, ότι δεν είναι αυτό το κέντρο της γης! Κάποτε, είχαμε την ιεραρχία των γενεών. Σήμερα, με τη σύγχυση των ρόλων, το παιδί εξισώνεται με τους γονείς και, πολλές φορές, αντιστρέφονται οι ρόλοι. Γι' αυτό, είναι αναγκη, ο καθένας να βρει τη θέση του. Να πάψουμε να θεωρούμε το παιδί θύμα των μεγάλων. Να καταλάβουμε ότι η απαγόρευση, εκεί που χρειάζεται, είναι μια πράξη αυθεντική, που προστατεύει το παιδί από κινδύνους και το προετοιμάζει για μια σωστή ζωή. Αρκεί να δίδονται στο παιδί οι απαραίτητες εξηγήσεις και να γίνεται με τον αρμόζοντα τρόπο η απαγόρευση.
Σήμερα, οι παιδαγωγοί, μετά την αποτυχία την οποία δοκίμασαν σε πολλούς τομείς, εφαρμόζοντας την απόλυτη ελευθερία του παιδιού, επιμένουν με έμφαση, απευθυνόμενοι προς τους γονείς: «Γονείς, τολμήστε να λέτε και το «όχι». Είναι και αυτό μια αναγκη ζωτική, για το μέλλον των παιδιών σας»!
http://www.faneromenihol.gr/
