Του Μοναχού Μωυσή Αγιορείτη
Δ ΜΕΡΟΣ
Ο άγιος Νικόδημος δεν μιλά για μια ανώδυνη ευγένεια, για έναν ουμανισμό δίχως κόστος, για έναν καλωσυνάτο και χαμογελαστό ανθρωπισμό, αλλά για ευαγγελική αυτοθυσία, που μας παρέδωσαν με λόγο και πράξη οι άγιοι της Εκκλησίας μας. Σήμερα υπάρχει μια ουμανιστική θεώρηση της ζωής. Γίνεται λόγος να γίνουμε απλά καλοί άνθρωποι. Αυτό όλοι το λένε. Η Ορθόδοξη Εκκλησία όμως μας καλεί όχι άπλα να γίνουμε καλοί αλλά χαριτωμένοι, «κοινωνοί θείας φύσεως», να μετανοήσουμε, να ταπεινωθούμε. Ο κόσμος της νέας εποχής, θεωρεί κάποιον καταξιωμένο μόνο όταν είναι οικονομικά ισχυρός, ανεξάρτητος, εξουσιαστής.
Η αγωγή των παιδιών πρωταρχικά θα πρέπει να έχει στόχο τη διαμόρφωση χαρακτήρος. Το παιδί χρειάζεται πρότυπα. Το παιδί πρέπει να το δούμε, όπως και τον κάθε άνθρωπο βέβαια ως ψυχοσωματική οντότητα και ολότητα, ως εικόνα Θεού. Η Εκκλησία δίνει τα μέσα για την κάθαρση και τελειοποίηση του ανθρώπου, για να γίνει άνθρωπος πνευματικός, δηλαδή πνευματοφόρος, φωτισμένος από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος κι όχι διανοούμενος, κουλτουριάρης, αλλά χριστοποιημένος κι εκκλησιαστικοποιημένος πιστός. Ορισμένοι ψευτοδιανοούμενοι σήμερα εισηγούνται να καταργηθεί το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία και ν' αντικατασταθεί από τη θρησκειολογία. Οι ίδιοι θολοκουλτουριάρηδες θεωρούν ρατσισμό την αγάπη στην πατρίδα, τη σημαία και την ιστορία. Δεν πρέπει τα παιδιά μας να ντρέπονται για την ελληνικότητά τους και για την ορθόδοξη πίστη τους, που θα τους κάνει ν' αγαπούν και να τιμούν τους ξένους, όπως κι εκείνοι θα πρέπει εμάς. Αξίζει να μεγαλώσουν τα παιδιά στους δύσκολους καιρούς με ισχυρές αντιστάσεις για τη δυτικότροπη ζωή, την εύκολη ζωή, που αλλοτριώνει τη νεότητα. Έχουν ευθύνη οι γονείς και οι δάσκαλοι για τη διαπαιδαγώγηση που προσφέρουν, που θα κάνουν τα παιδιά ν' αγαπήσουν τον πλούσιο εγχώριο πολιτισμό, την πνευματικότητα κι αγιότητα.
Χρειάζεται επίσης να δούμε και τον τρόπο και τη στάση και το ύφος και το ήθος μας μέσα στην Εκκλησία. Μερικοί χριστιανοί μας αγωνίζονται ανορθόδοξα, μ' έναν εσφαλμένο τρόπο, όπως νομίζουν, όπως τους αρέσει, όπως τους βολεύει. Δεν είναι έτσι. Δεν μπορούμε κατά την προτίμησή μας να επιλέγουμε κάποιες αρετές και ν' αφήνουμε άλλες· να προσέχουμε μόνο το τι φαίνεται και παρατηρείται, «το έξωθεν του ποτηρίου» και μέσα μας να επωάζονται ανικανοποίητα πάθη, ανόσιες επιθυμίες, ζηλοφθονία γι' αυτούς που αμαρτάνουν, υπεροψία και φιλαυτία. Χριστιανοί που εκκλησιάζονται τακτικά, πηγαίνουν από κήρυγμα σε κήρυγμα επί χρόνια και δεκαετίες κι όμως δεν έχουν μετανοήσει ειλικρινά, υποκρίνονται, προσποιούνται κι έχουν μεγάλα εσωτερικά κενά, δίχως να γεύονται τους γλυκούς καρπούς της ακένωτης θείας χάριτος.
Το παιδί δεν θέλει μόνο χρήματα αλλά και χάδι, δεν θέλει μόνο ρούχα, υποδήματα και σοκολάτες αλλά και γλυκούς λόγους, να τονωθεί, να ενισχυθεί, να παρηγορηθεί, να χαρεί η καρδούλα του. Συνήθως σήμερα οι γονείς ενδιαφέρονται πιο πολύ για την τροφή και τη μόρφωση την κοσμική. Ξένες γλώσσες, μουσική, χορός, γυμναστική, πάλη, ξιφασκία, πυγμαχία, ποδόσφαιρο. Το παιδί είναι συνέχεια απασχολημένο, βομβαρδισμένο από γνώσεις και εικόνες, ειδήσεις και διαφημίσεις. Είναι από νωρίς αρκετά κουρασμένο. Δεν λέω ότι δεν χρειάζεται η επιμόρφωση, αλλά είναι γνωστό πως η υπερβολή είναι πάντοτε επικίνδυνη. Οι γονείς πρέπει νάναι και παιδαγωγοί και κατηχητές των παιδιών τους. Όπως ωραία ειπώθηκε· «Στην πνευματική κρίση των καιρών μας θα κερδηθούν τα παιδιά, αν οι γονείς τους με μεγάλη ευαισθησία και πολλή φροντίδα τα παιδαγωγούν με το ζήλο του κατηχητή και την ευθύνη του συνειδητού δασκάλου. Οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν για τα παιδιά τους τον πρώτο κατηχητή και τον πρώτο δάσκαλό τους. Ακόμη, στο χαμόγελο του πατέρα του το παιδί θα διακρίνει την αγάπη του Ουράνιου Πατέρα και στη στοργή της μάνας τη θερμή αγάπη της Παναγίας μητέρας όλων των πιστών» (μητροπ. Σηλυβρίας Αιμιλιανός).
Λατρεύουμε το μωρό μας και χαίρεται κι αισθάνεται ότι έχει κι αυτό αξία μέσα στον κόσμο. Το παίζουμε στα χέρια μας, παρατηρούμε τις κινήσεις του, το βλέπουμε και φεγγοβολάμε και λάμπει το προσωπάκι του. Μας ακούει που μιλάμε και μιλάει κι αυτό μια μέρα μόνο του. Προσευχόμαστε και το επηρεάζουμε κι αναπτύσσεται σ' ένα άγιο κλίμα. Φτάνει μόνο που μας βλέπει να προσευχόμαστε. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει πως η οποιαδήποτε διαταραχή του ανδρογύνου κατά την περίοδο της κύησης της μητέρας έχει επίδραση στην ψυχή του παιδιού που έρχεται, πόσο μάλλον κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία. Το παιδί έχει ανάγκη και πνευματικής τροφής, που όταν του λείπει ατονεί και μαραζώνει, ξαστοχεί, δεν μεγαλώνει φυσιολογικά, ωραία.
Ρώτησα μία φορά ένα παιδάκι, που δεν πήγαινε ακόμη σχολείο -έτσι για να πιάσουμε κουβέντα: «Τί θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Μου απαντά: «Ό,τι βγάζει πιο πολλά λεφτά»! Εξεπλάγην, ειλικρινά τάχασα. Τί φταίει αυτό το παιδί; Έτσι ακούει, έτσι έμαθε, αυτό λέει. Αυτό το παιδί όραμα έχει την απόκτηση πολλών χρημάτων. Αυτός είναι ο σκοπός της ζωής του. Γι' αυτό ζει. Αυτό μόνο το ενδιαφέρει. Για χρήματα ακούει συνεχώς τους γονείς του να μιλούν, τ' αδέλφια του, οι φίλοι του, οι γείτονες, οι συγγενείς. Αυτό είναι το ρεύμα της εποχής. Τίθεται ως ευτυχία η οικονομική ευημερία, ο πλούτος, η κατανάλωση. Ο Μέγας Βασίλειος λέγει πως σκοπός του ανθρώπου είναι να ομοιωθεί με τον Θεό, όσο αυτό είναι δυνατόν. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει στους γονείς: Ανάθρεψε έναν αθλητή για τον Χριστό και μάθε τον και σαν άνθρωπος του κόσμου να είναι ευσεβής από μικρός.
Ο άγιος Χρυσόστομος δεν θεωρεί παιδεία την πολυμάθεια και την ξηρή μετάδοση τυπικών γνώσεων, αλλά την ευσέβεια, την ευλάβεια και τη μετάληψη αγιότητος. Προτεραιότητα δίνει στην υπεύθυνη στάση των γονέων και των δασκάλων, αυτών που κυρίως δίνουν την αγωγή, κι όχι στην απειρία των παιδιών. Οι άγιοι πατέρες μιλούν σοφά για τη διάκριση που χρειάζεται στη μετάδοση της αγωγής κατά ηλικία και κατ' άνθρωπο. Δεν μπορούν όλοι όλα. Δεν είναι για όλους εξίσου όλα. Σημασία μεγάλη δίνουν στη βιωματικότητα των λόγων των παιδαγωγών. Μην κριθούν και κατηγορηθούν από το σοφό λαϊκό λόγιο: «Δάσκαλε που δίδαξες και νόμο δεν κρατούσες».
Η αγωγή των παιδιών πρωταρχικά θα πρέπει να έχει στόχο τη διαμόρφωση χαρακτήρος. Το παιδί χρειάζεται πρότυπα. Το παιδί πρέπει να το δούμε, όπως και τον κάθε άνθρωπο βέβαια ως ψυχοσωματική οντότητα και ολότητα, ως εικόνα Θεού. Η Εκκλησία δίνει τα μέσα για την κάθαρση και τελειοποίηση του ανθρώπου, για να γίνει άνθρωπος πνευματικός, δηλαδή πνευματοφόρος, φωτισμένος από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος κι όχι διανοούμενος, κουλτουριάρης, αλλά χριστοποιημένος κι εκκλησιαστικοποιημένος πιστός. Ορισμένοι ψευτοδιανοούμενοι σήμερα εισηγούνται να καταργηθεί το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία και ν' αντικατασταθεί από τη θρησκειολογία. Οι ίδιοι θολοκουλτουριάρηδες θεωρούν ρατσισμό την αγάπη στην πατρίδα, τη σημαία και την ιστορία. Δεν πρέπει τα παιδιά μας να ντρέπονται για την ελληνικότητά τους και για την ορθόδοξη πίστη τους, που θα τους κάνει ν' αγαπούν και να τιμούν τους ξένους, όπως κι εκείνοι θα πρέπει εμάς. Αξίζει να μεγαλώσουν τα παιδιά στους δύσκολους καιρούς με ισχυρές αντιστάσεις για τη δυτικότροπη ζωή, την εύκολη ζωή, που αλλοτριώνει τη νεότητα. Έχουν ευθύνη οι γονείς και οι δάσκαλοι για τη διαπαιδαγώγηση που προσφέρουν, που θα κάνουν τα παιδιά ν' αγαπήσουν τον πλούσιο εγχώριο πολιτισμό, την πνευματικότητα κι αγιότητα.
Χρειάζεται επίσης να δούμε και τον τρόπο και τη στάση και το ύφος και το ήθος μας μέσα στην Εκκλησία. Μερικοί χριστιανοί μας αγωνίζονται ανορθόδοξα, μ' έναν εσφαλμένο τρόπο, όπως νομίζουν, όπως τους αρέσει, όπως τους βολεύει. Δεν είναι έτσι. Δεν μπορούμε κατά την προτίμησή μας να επιλέγουμε κάποιες αρετές και ν' αφήνουμε άλλες· να προσέχουμε μόνο το τι φαίνεται και παρατηρείται, «το έξωθεν του ποτηρίου» και μέσα μας να επωάζονται ανικανοποίητα πάθη, ανόσιες επιθυμίες, ζηλοφθονία γι' αυτούς που αμαρτάνουν, υπεροψία και φιλαυτία. Χριστιανοί που εκκλησιάζονται τακτικά, πηγαίνουν από κήρυγμα σε κήρυγμα επί χρόνια και δεκαετίες κι όμως δεν έχουν μετανοήσει ειλικρινά, υποκρίνονται, προσποιούνται κι έχουν μεγάλα εσωτερικά κενά, δίχως να γεύονται τους γλυκούς καρπούς της ακένωτης θείας χάριτος.
Το παιδί δεν θέλει μόνο χρήματα αλλά και χάδι, δεν θέλει μόνο ρούχα, υποδήματα και σοκολάτες αλλά και γλυκούς λόγους, να τονωθεί, να ενισχυθεί, να παρηγορηθεί, να χαρεί η καρδούλα του. Συνήθως σήμερα οι γονείς ενδιαφέρονται πιο πολύ για την τροφή και τη μόρφωση την κοσμική. Ξένες γλώσσες, μουσική, χορός, γυμναστική, πάλη, ξιφασκία, πυγμαχία, ποδόσφαιρο. Το παιδί είναι συνέχεια απασχολημένο, βομβαρδισμένο από γνώσεις και εικόνες, ειδήσεις και διαφημίσεις. Είναι από νωρίς αρκετά κουρασμένο. Δεν λέω ότι δεν χρειάζεται η επιμόρφωση, αλλά είναι γνωστό πως η υπερβολή είναι πάντοτε επικίνδυνη. Οι γονείς πρέπει νάναι και παιδαγωγοί και κατηχητές των παιδιών τους. Όπως ωραία ειπώθηκε· «Στην πνευματική κρίση των καιρών μας θα κερδηθούν τα παιδιά, αν οι γονείς τους με μεγάλη ευαισθησία και πολλή φροντίδα τα παιδαγωγούν με το ζήλο του κατηχητή και την ευθύνη του συνειδητού δασκάλου. Οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν για τα παιδιά τους τον πρώτο κατηχητή και τον πρώτο δάσκαλό τους. Ακόμη, στο χαμόγελο του πατέρα του το παιδί θα διακρίνει την αγάπη του Ουράνιου Πατέρα και στη στοργή της μάνας τη θερμή αγάπη της Παναγίας μητέρας όλων των πιστών» (μητροπ. Σηλυβρίας Αιμιλιανός).
Λατρεύουμε το μωρό μας και χαίρεται κι αισθάνεται ότι έχει κι αυτό αξία μέσα στον κόσμο. Το παίζουμε στα χέρια μας, παρατηρούμε τις κινήσεις του, το βλέπουμε και φεγγοβολάμε και λάμπει το προσωπάκι του. Μας ακούει που μιλάμε και μιλάει κι αυτό μια μέρα μόνο του. Προσευχόμαστε και το επηρεάζουμε κι αναπτύσσεται σ' ένα άγιο κλίμα. Φτάνει μόνο που μας βλέπει να προσευχόμαστε. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει πως η οποιαδήποτε διαταραχή του ανδρογύνου κατά την περίοδο της κύησης της μητέρας έχει επίδραση στην ψυχή του παιδιού που έρχεται, πόσο μάλλον κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία. Το παιδί έχει ανάγκη και πνευματικής τροφής, που όταν του λείπει ατονεί και μαραζώνει, ξαστοχεί, δεν μεγαλώνει φυσιολογικά, ωραία.
Ρώτησα μία φορά ένα παιδάκι, που δεν πήγαινε ακόμη σχολείο -έτσι για να πιάσουμε κουβέντα: «Τί θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Μου απαντά: «Ό,τι βγάζει πιο πολλά λεφτά»! Εξεπλάγην, ειλικρινά τάχασα. Τί φταίει αυτό το παιδί; Έτσι ακούει, έτσι έμαθε, αυτό λέει. Αυτό το παιδί όραμα έχει την απόκτηση πολλών χρημάτων. Αυτός είναι ο σκοπός της ζωής του. Γι' αυτό ζει. Αυτό μόνο το ενδιαφέρει. Για χρήματα ακούει συνεχώς τους γονείς του να μιλούν, τ' αδέλφια του, οι φίλοι του, οι γείτονες, οι συγγενείς. Αυτό είναι το ρεύμα της εποχής. Τίθεται ως ευτυχία η οικονομική ευημερία, ο πλούτος, η κατανάλωση. Ο Μέγας Βασίλειος λέγει πως σκοπός του ανθρώπου είναι να ομοιωθεί με τον Θεό, όσο αυτό είναι δυνατόν. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει στους γονείς: Ανάθρεψε έναν αθλητή για τον Χριστό και μάθε τον και σαν άνθρωπος του κόσμου να είναι ευσεβής από μικρός.
Ο άγιος Χρυσόστομος δεν θεωρεί παιδεία την πολυμάθεια και την ξηρή μετάδοση τυπικών γνώσεων, αλλά την ευσέβεια, την ευλάβεια και τη μετάληψη αγιότητος. Προτεραιότητα δίνει στην υπεύθυνη στάση των γονέων και των δασκάλων, αυτών που κυρίως δίνουν την αγωγή, κι όχι στην απειρία των παιδιών. Οι άγιοι πατέρες μιλούν σοφά για τη διάκριση που χρειάζεται στη μετάδοση της αγωγής κατά ηλικία και κατ' άνθρωπο. Δεν μπορούν όλοι όλα. Δεν είναι για όλους εξίσου όλα. Σημασία μεγάλη δίνουν στη βιωματικότητα των λόγων των παιδαγωγών. Μην κριθούν και κατηγορηθούν από το σοφό λαϊκό λόγιο: «Δάσκαλε που δίδαξες και νόμο δεν κρατούσες».
