Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου 2011

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ

Η Εικόνα της Γεννήσεως
του Διονυσίου Σκλήρη

από το βιβλίο «Χριστού Γέννα»(Συλλογικός τόμος),
Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα 2006

Η εικόνα της Γεννήσεως έχει ιδιαίτερη σημασία, αφού απεικονίζει εικαστικά το άρρητο μυστήριο της Ενσαρκώσεως του Θεού. Το γεγονός της ενανθρωπήσεως, κατά τη θεολογία του αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, αποτελεί τον συμπαντικό σκοπό, τον όποιο έθεσε ο Θεός στη Δημιουργία από την αρχή της, και τον όποιο «έχοντας στο νου» δημιούργησε τις φύσεις των όντων. Στην ενσάρκωση ενώνεται το κτιστό με το άκτιστο, το πεπερασμένο με το άπειρο, το χρονικό με το άχρονο, το υλικό με το αυλό, ο άνθρωπος με τον Θεό. Κατά την έκφραση του αγίου Μαξίμου, «όλος ο χρόνος και όλα όσα είναι εν χρόνω βρίσκουν την αρχή και το τέλος τους στον Χριστό». Και πραγματικά, στην εικόνα της Γεννήσεως η καθολικότητα του κτιστού μετέχει δοξολογικά στο μυστήριο της σωτηρίας: ο υλικός κόσμος, τα ζώα, οι άνθρωποι όλων των κατηγοριών, οι ασώματες φύσεις των αγγέλων, όλα τα είδη των όντων συμπαρίστανται στην κατ' εξοχήν επιφάνεια του Θεού.
Η παράσταση της Γεννήσεως άρχισε απλά περιλαμβάνοντας μόνο τη Θεοτόκο, το Θείο Βρέφος και τη φάτνη με τα ζώα. Στη συνέχεια, πολλές λεπτομέρειες εισήχθησαν και διαφορετικά θέματα συνετέθησαν, έτσι ώστε να φτάσουμε μετά τον 9ο αιώνα στην Ανατολή σε μια σχετική σταθεροποίηση της εικόνας με τη συμπερίληψη μιας πολλαπλότητας παραστάσεων. Στη Δύση εξακολουθούν και μετά να δημιουργούνται νέα θέματα. Αξίζει, όμως, να μελετήσουμε χωριστά τη δημιουργία, την εξέλιξη, το νόημα και τον συμβολιμό των επιμέρους παραστάσεων της εικόνας της Γεννήσεως, όπως διαμορφώθηκε στην Ανατολή.
α) Η Θεοτόκος
Η θέση και το μέγεθος της Θεοτόκου στην εικόνα της Γεννήσεως καταδεικνύουν την κεντρική σημασία της για όλη την κτίση. Η Παναγία, περισσότερο από κάθε άλλο πνευματικό ή υλικό κτίσμα, συνέβαλε στην Ενσάρκωση του Θεού, φτάνοντας τη μέγιστη αλληλοπεριχώρηση με τη ζωή και την υψίστη ταύτιση με το θέλημα του Θεού. Και όπως η άρνηση της παλαιάς Εύας είχε ως συμπαντικές συνέπειες την πτώση της ανθρωπότητας και τη φθορά της φύσης, έτσι η κατάφαση της νέας Εύας στον Θεό έχει εξίσου συμπαντικές συνέπειες - την δια του Υιού της σωτηρία και ανακαίνιση του κόσμου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο δοξαστικό των Χριστουγέννων «Τί Σοι προσενέγκωμεν Χριστέ, η Παναγία παρουσιάζεται ως η ειδική ευχαριστιακή προσφορά του γένους των ανθρώπων στον Κτίστη, μια προσφορά ασύγκριτα σημαντικότερη από των άλλων κτισμάτων.
Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι απεικονίσεως της Θεοτόκου, πού αντιστοιχούν σε διαφορετικές θεολογικές προϋποθέσεις. Κατά τον πρώτο, η Παναγία κάθεται μπροστά από τη φάτνη και προσβλέπει με ήρεμο βλέμμα προς τον Χριστό. Με αυτόν τον τρόπο καταδεικνύεται το θεολογικό νόημα της ανώδυνου γεννήσεως του Χριστού, και κατ' επέκταση του αειπαρθένου της Θεοτόκου. Η έμφαση, δηλαδή, δίνεται στη θεϊκότητα του Βρέφους και στον υπερφυσικό χαρακτήρα της Γεννήσεως, προς αποφυγή της αιρέσεως του νεστοριανισμού. Κατά τον δεύτερο, η Θεοτόκος είναι ανακεκλιμμένη σε κλίνη δείχνοντας με την έκφραση της μεγαλύτερη κούραση. Εδώ, το θεολογικό αίτημα είναι να φανεί ο χειροπιαστός χαρακτήρας της Ενσαρκώσεως ενάντια σε κάθε είδους δοκητισμούς. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στην ανθρωπότητα του Χριστού και στα φυσικά στοιχεία του τρόπου της Γεννήσεως.
Οι δύο αυτοί τύποι αρχικά εναλλάσσονται με διάφορες παραλλαγές σε Ανατολή και Δύση. Ο πρώτος κυριαρχεί περισσότερο στη Δύση, ενώ ο δεύτερος στην Ανατολή (κυρίως μετά τον 6ο αίώνα), ιδίως στη Συρία και στην Καππαδοκία.
Μεταγενέστερη είναι η παράσταση της γονυπετούς Παναγίας μπροστά στη φάτνη του Χριστού. Στην Ελλάδα συναντάται για πρώτη φορά σε εικόνα του Θεοφάνους του Κρητός στη Μονή Σταυρονικήτα το 1546, οφείλεται σε δυτικές επιδράσεις, αλλά ωστόσο καθιερώνεται σε κάποιο βαθμό. Στη Δύση, από τον 14ο αιώνα η παλαιότερη παράσταση της Γεννήσεως αντικαθίσταται από τον τύπο της Προσκυνήσεως του Θείου Βρέφους. Εδώ η Παναγία είναι γονυπετής με τα χέρια υψωμένα σε δέηση ή με ενωμένες τις παλάμες. Ο τύπος έχει αρχαία, παγανιστική προέλευση, αλλά εκφράζει και σημαντικά θεολογικά αιτήματα. Ιστορικά συνδέεται με τους στοχασμούς και τα οράματα της αγίας Μπριγκίτης της Σουηδίας και του ψευδο-Μποναβεντούρα για τη Γέννηση του Κυρίου. Θεολογικά απηχεί την τάση να καθαρθεί η παράσταση από κάθε στοιχείο πού θα μπορούσε να «μολύνει» την καθαρότητα και την ακεραιότητα της παρθενικής γεννήσεως, εξομοιώνοντας τη Γέννηση του Χριστού με τις φυσικές γεννήσεις. Η τάση αυτή σχετίζεται με την ολοένα αυξανόμενη λατρεία της Παναγίας ως Παρθένου στη Δύση. Εξίσου σημαντικό θεολογικό κίνητρο ήταν η θέληση να εξαρθεί η Θεότητα του Βρέφους.
Οι εικαστικές αυτές επιλογές σχετίζονται με ευρύτερους υπαρξιακούς, θεολογικούς και πατερικούς προβληματισμούς. Στην παράδοξη Γέννηση του Χριστού, πολλοί θεολόγοι είδαν μια σωτήρια για τον άνθρωπο υπέρβαση των φυσικών νόμων. Προκύπτει από μια σύλληψη «άνευ σποράς» και έναν τόκο «άνευ φθοράς». Έτσι καταργείται ο φαύλος κύκλος της ηδονής και της οδύνης, αφού η Θεοτόκος ήταν άπειρη τόσο της ηδονής στη σύλληψη, όσο και των ωδίνων στη γέννηση του Υιού της. Άλλα και σε πιο οντολογικό επίπεδο, αλλάξει ριζικά ο τρόπος γεννήσεως, δηλαδή ο τρόπος σύστασης της ίδιας της ταυτότητας του ανθρώπου. Ο βιολογικός τρόπος αναπαραγωγής έχει δύο πτυχές: τον σεξουαλικό πολλαπλασιασμό, και τον θάνατο του συγκεκριμένου προσώπου για χάρη της επιβίωσης του είδους μέσα στη σκυταλοδρομία της ζωής. Στο Πρόσωπο του Χριστού ο εσχατολογικός τρόπος υπάρξεως εισέρχεται στην ιστορία, και υπερβαίνονται και οι δύο πτυχές. Όχι μόνο ο θάνατος με την Ανάσταση, αλλά και ο φυσικός τρόπος γεννήσεως με την αειπαρθενία της Θεοτόκου. Θα άξιζε ειδικότερη θεολογική μελέτη το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί δεν δίστασαν να απεικονίσουν την Παναγία κουρασμένη και κεκλιμμένη μετά τον τόκο. Πάντως, η έμφαση πού δόθηκε στη Δύση στον υπερφυσικό χαρακτήρα της Γέννησης, ίσως συνδέεται με συγκεκριμένα θεολογικά σκεπτικά, όπως, μεταξύ άλλων, την αντίληψη της αντικειμενικής μεταδόσεως του προπατορικού αμαρτήματος δια του «μεταπτωτικού» τρόπου γεννήσεως.
Ενδιαφέρον συμβολικό στοιχείο αποτελεί και το γεγονός ότι η Παναγία ανακεκλιμμένη μπροστά από το σπήλαιο και την κορυφή του ορούς, αποτελεί συμβολισμό του αειπαρθένου, αφού η Θεοτόκος χαρακτηρίζεται ως «ορός αλατόμητον». Εξάλλου, η «γλυκεία μελαγχολία», κατά την έκφραση του Φώτη Κόντογλου, στο βλέμμα της Παναγίας, κατά τον αποτελεί προοικονομία του τραγικού γεγονότος του Σταυρού.
β) Το Θειο Βρέφος
Ο «νηπιάσας δι' ημάς Κύριος» συνήθως απεικονίζεται σπαργανωμένος μέσα σε φάτνη. Με τον τρόπο αυτό κοινωνείται στον πιστό το παράδοξο σκάνδαλο να εμφανίζεται ως «παιδίον νέον ο προ αιώνων Θεός». Σημαίνεται η απόλυτη ελευθερία του Θεού από κάθε προκαθορισμό της Ουσίας Του. Δείχνεται η «κένωση», η εκούσια παραίτηση Του από κάθε απόδειξη η επιβολή της Θεότητας Του, η κρυφή έλευση Του στον κόσμο και η αποκάλυψη Του σε λίγους και ταπεινούς.
Στις πρώτες παραστάσεις υπάρχουν στοιχεία του συγκεκριμένου τόπου της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, όπως το σπήλαιο και το θυσιαστήριο. Σε ορισμένες το Θείο Βρέφος δεν βρίσκεται στη φάτνη, αλλά πάνω σε βωμό. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει ένα συγκεκριμένο τόπο, αλλά μάλλον έχει και ευχαριστιακή και λειτουργική σημασία. Έξαλλου, συμβολίζει ότι ήδη από τη Γέννηση επέκειτο η λυτρωτική για την ανθρωπότητα Θυσία.
γ) Το βόδι και ο όνος
Η παρουσία των δύο ζώων στη Γέννηση αναφέρεται στο απόκρυφο Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου ως εκπλήρωση της προφητείας του Ησαΐα «έγνω βους τον κτησάμενον και όνος την φάτνην του κυρίου αυτού. Ισραήλ δε με ουκ έγνω, και ο λαός με ου συνήκεν». Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης παραλληλίζει το βόδι με τους Ιουδαίους, πού είναι δεμένοι με τον Νόμο, και τον όνο με τους εθνικούς, πού σηκώνουν το βαρύ φορτίο της ειδωλολατρίας. Άλλου τα δύο ζώα αναφέρονται ως προτυπώσεις των δύο ληστών πού σταυρώθηκαν μαζί με τον Χριστό.
δ) Ο Ιωσήφ
Η θέση και η στάση του Ιωσήφ ποικίλλει κατά την εξέλιξη της εικόνας. Ενδιαφέρον είναι ότι στις πιο αρχαίες εικόνες ορισμένες φορές κοιτάξει προς την Παναγία και το Βρέφος, ενώ σ' άλλες γυρνά εμφατικά προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η στάση αυτή πού δηλώνει τη μη πατρότητα του Ιωσήφ έχει εντυπωσιακή αντιστοιχία με αρχαίες παραστάσεις, όπου υπάρχει ανάγκη να δηλωθεί η θεϊκή προέλευση του ήρωα και η μη πατρότητα του συζύγου. Λ.χ. στην παράσταση της γεννήσεως του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Φίλιππος έχει παρόμοια στάση, ενώ ένα φίδι δηλώνει την υποτιθέμενη πατρότητα του Δία.
Στη μεταγενέστερη ανατολική εικόνα της Γεννήσεως, η θέση του Ιωσήφ έχει παγιωθεί έξω από το σύμπλεγμα της Θεοτόκου, του Βρέφους και της φάτνης. Συχνά παρουσιάζεται ένας γέρος, καμπουριαστός βοσκός, πού συμβολίζει τον διάβολο, ο όποιος πειράζει τον Ιωσήφ, θέτοντας του αμφιβολίες για τη δυνατότητα μιας παρθενικής γεννήσεως. Ο Ιωσήφ γίνεται έτσι αρχετυπικό σύμβολο της πάλης ανάμεσα στις επιταγές της λογικής και της εμπειρίας, και την πρόσκληση για πίστη σε κάτι πού νικά τους ορούς της φύσεως.
ε) Οι μαίες και το λουτρό του Θείου Βρέφους
Στο απόκρυφο Ευαγγέλιο του ψευδο-Ματθαίου αναφέρονται δύο μαίες, οι όποιες ονομάζονται από τη βυζαντινή εικονογραφία Μαϊα και Σαλώμη. Σύμφωνα με την παράδοση, η Μαία έγινε μάρτυς της παρθενίας της Θεοτόκου μετά τον τοκετό, ενώ η Σαλώμη, ως άλλος άπιστος Θωμάς, ζητά να αγγίξει για να πιστέψει. Τότε το χέρι της ξηραίνεται και θεραπεύεται μόνο όταν αγγίζει τα σπάργανα του μικρού Ιησού.
Στο θέμα των δύο μαιών και του λουτρού του Θείου Βρέφους παρατηρούνται οι δύο θεολογικές τάσεις πού αναφέραμε και πρωτύτερα. Από τη μια, δηλαδή, η θεολογική δικαίωση της παράστασης ήταν ότι η κένωση της Ενσαρκώσεως σήμαινε ότι ο Χριστός έπρεπε να προσλάβει όλα τα χαρακτηριστικά των ανθρώπινων βρεφών, άρα και την ανάγκη λουτρού. Από την άλλη, θεωρήθηκε ότι η γέννηση του Χριστού έπρεπε να είναι εξίσου καθαρή με τη σύλληψη Του και ότι δεν μπορεί να έχει ανάγκη λουτρού Αυτός, ο Όποιος ήρθε για να καθαρίσει τον κόσμο από το στίγμα του προπατορικού αμαρτήματος. Ήδη ο άγιος Ιερώνυμος διαμαρτύρεται γι' αυτή την παράσταση λέγοντας ότι «η Θεοτόκος υπήρξε η ίδια μητέρα και μαία». Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ενώ το Βυζάντιο δεν «σκανδαλίστηκε» από τη σκηνή του λουτρού, στη Δύση η έμφαση στον υπερφυσικό χαρακτήρα της Γεννήσεως οδήγησε στην απάλειψη της σκηνής από τον 15ο αιώνα, μια εξέλιξη ανάλογη με το θέμα του τοκετού της Θεοτόκου πού αντικαταστάθηκε από τη γονυπετή Παναγία, όπως είδαμε πρωτύτερα.
Εικαστικώς ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ένας δεύτερος λόγος, πέρα από τον θεολογικό, της απαλείψεως αυτής, ήταν αισθητικός. Η Δύση μετά την Αναγέννηση ανέπτυξε μια αναπαραστατική έννοια της ζωγραφικής, η οποία ενοχλείτο από τη διπλή παρουσία του Χριστού στην εικόνα της Γεννήσεως (και στη φάτνη και στο λουτρό), αφού η εικόνα είχε την έννοια της αναπαράστασης μιας ορισμένης χρονικής στιγμής του παρελθόντος. Αντίθετα στη βυζαντινή εικονογραφία, οι ιστορικές σκηνές της ζωής του Χριστού νοηματοδοτούνται πάντοτε από την εσχατολογική Βασιλεία Του. Και επειδή ο σκοπός δεν είναι η ακριβής φυσική αναπαράσταση του παρελθόντος, αλλά η απεικόνιση της επιβίωσης της ιστορίας στα έσχατα, υπάρχει μια «ευλυγισία» ως προς τον χρόνο, πού επιτρέπει τη διπλή παρουσία του Θείου Βρέφους.
Έξαλλου, η παράσταση απέκτησε και άλλο θεολογικό νόημα ως προτύπωση του Βαπτίσματος, οπότε το λουτρό απεικονιζόταν ως βαπτισματική κολυμβήθρα, ή και ως ευχαριστιακό  δισκοπότηρο. Ο συμβολισμός αυτός σε συνδυασμό με την απεικόνιση της φάτνης ως βωμού δίνει στην εικόνα της Γεννήσεως έναν ιδιαίτερα μυστηριακό και ευχαριστιακό χαρακτήρα.
στ) Το Άστρο
Το Άστρο της Βηθλεέμ, καθώς συνδεόταν με το θέμα της προσκύνησης των Μάγων, αρχικά έλειπε από την εικόνα των Χριστουγέννων. Ωστόσο, σταδιακά τοποθετείται ως σύμβολο του Νέου Αστέρος, του Χριστού. Σ' αυτό συνετέλεσε η ερμηνεία της προφητείας της Παλαιάς Διαθήκης «ανατέλει άστρον εξ Ιακώβ» ως προεικόνισή Του. Ο Ιουστίνος, ο Ευσέβιος, ο Ρωμανός ο Μελωδός και ο ποιητής του Ακάθιστου Ύμνου χρησιμοποιούν τον αστέρα ως χριστολογικό σύμβολο. Έξαλλου, σε πολλές περιπτώσεις το άστρο εικονίζεται με τρόπο παρόμοιο προς τα μονογράμματα του Κυρίου. Στην εικόνα της Γεννήσεως, λοιπόν, όπως παρατηρεί ο Κ. Καλοκύρης, «το άστρο αισθητοποιεί την έλευση, την κάθοδο του Θεού Λόγου εκ των ουρανών, και την επιφάνεια Του εν τω σπηλαίω». Σε ορισμένες περιπτώσεις το άστρο βρίσκεται σε ημισφαίριο, πού συμβολίζει τον ουράνιο κόσμο, ενώ κάποτε τοποθετείται και εντός της φάτνης για να δηλώσει την κένωση του Θεού Λόγου. Σε αύτη την περίπτωση οι ακτίνες υπερβαίνουν τους φυσικούς νόμους διατρυπώντας κάθε εμπόδιο για να φτάσουν στο κεφάλι του Χριστού. Σε πολλές εικόνες έχουμε τρεις ακτίνες, οπότε δηλώνεται η Αγία Τριάδα, κοινή ενέργεια της Οποίας αποτελεί η Ενσάρκωση. Τελικά, ο συνεορτασμός την ημέρα των Χριστουγέννων και της προσκυνήσεως των Μάγων, και η εικονογραφική σύνθεση των δύο παραστάσεων, καθιέρωσαν την παρουσία του Αστέρος στην εικόνα, παράλληλα με τον χριστολογικό συμβολισμό.
ζ) Οι άγγελοι
Οι άγγελοι εισάγονται σχετικά αργά στην εικόνα της Γεννήσεως. Αρχικά υπάρχει ένας αστροφόρος άγγελος, ο όποιος αποτελεί ίσως προσωποποίηση του Αστέρος, και επίσης εισάγονται οι άγγελοι πού αναγγέλλουν στους βοσκούς και κατόπιν στους μάγους το γεγονός. Κατά την έκφραση του Λ. Ουσπένσκυ οι άγγελοι έχουν την διπλή αποστολή της δοξολογίας προς τον Θεό και του ευαγγελισμού προς τους ανθρώπους.
η) Ο Ευαγγελισμός των Ποιμένων
Στην εικόνα της Γεννήσεως περιλαμβάνεται και η αναγγελία στους βοσκούς. Οι βοσκοί είναι συνήθως τρεις, οι δύο όρθιοι και ο τρίτος καθιστός παίζοντας αυλό. Κατά την έκφραση του Λ. Ουσπένσκυ «ο αυλητής προσθέτει την ανθρώπινη τέχνη της μουσικής στον χορό των αγγέλων». Στις πρώιμες βυζαντινές εικόνες είναι αισθητή η επιβίωση της ελληνιστικής χάρης στην επεξεργασία του θέματος. Οι βοσκοί αντιπαρατίθενται προς τους μάγους στη συμβολική της εικόνας. Είναι οι πρώτοι Ιουδαίοι πού προσκυνούν το Θείο Βρέφος, ενώ οι Μάγοι είναι οι πρώτοι εθνικοί. Είναι οι απλοί, αγράμματοι άνθρωποι, στους οποίους η αναγγελία της σωτηρίας έρχεται άμεσα μέσα στην καθημερινή δουλειά τους. Αντίθετα, οι Μάγοι, πού αναζητούν τον Θεό μέσα από την επιστήμη και τη γνώση, δεν μπορούν να Τον προσεγγίσουν παρά μόνο έμμεσα υστέρα από μακρινό ταξίδι, σύμφωνα με την ερμηνεία του Λ. Ουσπένσκυ.
Στη Δύση, από τον 15ο αιώνα εμφανίζεται και το θέμα της προσκύνησης των βοσκών, κατ' αντιστοιχία προς τους Μάγους. Οι βοσκοί προσφέρουν και αυτοί τα δώρα τους, ένα πρόβατο, μια ράβδο και έναν αυλό. Κατά τους δυτικούς θεολόγους, ο αμνός συμβολίζει τη Θυσία του Χριστού, η ράβδος τον Χριστό ως Ποιμένα, και ο αυλός ότι οι μαθητές Του θα Τον ακολουθούν ως νέον Ορφέα.
θ) Η προσκύνηση των Μάγων
Η προσκύνηση των Μάγων είναι θέμα αρχαίο από την εποχή των κατακομβών. Η εξέλιξη του εξαρτάται από τη διαφορά αντιλήψεων, αν η προσκύνηση έλαβε χώρα κοντά στη Γέννηση, ή δύο έτη μετά από αυτήν. Επίσης, από τη θέση της εορτής στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο και τον συνεορτασμό ή όχι των Χριστουγέννων με αυτήν. Έτσι, σχηματίζονται τρεις βασικοί τύποι του θέματος. Στον πρώτο παριστάνονται μόνο οι Μάγοι, η Παναγία και ο Χριστός, ο Οποίος έχει ήδη ηλικία μερικών ετών. Στον δεύτερο, η Παναγία είναι καθιστή, ενώ στην παράσταση εμφανίζονται και οι βοσκοί. Ο τρίτος, πού λέγεται ανατολικός, περιλαμβάνει μια σύνθεση της Γεννήσεως με τη Θεοτόκο κεκλιμμένη, της Προσκυνήσεως των Μάγων και του λουτρού του Θείου Βρέφους. Στην Ανατολή, όπου τα Χριστούγεννα και η προσκύνηση συνεορτάζονταν, επικράτησε ο τελευταίος τύπος συνθέσεως των δύο θεμάτων. Στη Δύση, η προσκύνηση συχνά παρουσιαζόταν χωριστά, ενώ η καλλιέργεια διακεκριμένων συμβολισμών για κάθε μάγο οδήγησε σε μια μεγαλύτερη εξατομίκευση τους.
Γενικός συμβολισμός των Μάγων είναι η σύνδεση τους με τις τρεις ηλικίες της ζωής. Ο συμβολισμός των τριών ηπείρων του κόσμου αναπτύχθηκε περισσότερο στη Δύση, όπου ό μάγος πού συμβολίζει την Αφρική από τον 16ο αιώνα απεικονίζεται ως νέγρος (σε μία μοναδική περίπτωση απεικονίζεται και μάγος πού συμβολίζει την Αμερική με χαρακτηριστικά Ινδιάνου από τη Βραζιλία!). Η πρώιμη χριστιανική τέχνη τους απεικόνισε με την περσική στολή των ιερέων του Μίθρα, και τον χαρακτηριστικό φρυγικό σκούφο, συνδέοντας τους με μια μακρά μυστικιστική παράδοση της Ανατολής. Από τον 10ο αιώνα στη Δύση ο φρυγικός σκούφος αντικαθίσταται συχνά από τη βασιλική κορώνα, συμβολισμός πού υποδηλώνει ότι οι βασιλείς της Οικουμένης προσκυνούν τον Βασιλέα των Βασιλέων.
Τα δώρα των Μάγων έχουν επίσης συμβολική σημασία. Ο χρυσός σημαίνει το βασιλικό αξίωμα του Χριστού, ο λίβανος τη Θεότητα Του, και η σμύρνα ότι πρόκειται να πεθάνει για τη σωτηρία της ανθρωπότητας.
Τελειώνοντας, υστέρα από την ανάλυση της θεματικής της εικόνας και της συμβολικής της, αξίζει μια μικρή αναφορά στην εικαστική γλώσσα, με την οποία οι αγιογράφοι ειδικά του Βυζαντίου προσπάθησαν να απεικονίσουν τα θεολογικά οράματα πού βίωναν. Στη βυζαντινή εικόνα σημασία έχει όχι η ορισμένη στιγμή του παρελθόντος, αλλά το πώς το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός επιβιώνει στην εσχατολογική αιωνιότητα της Βασιλείας του Θεού. Την Ενανθρώπηση τη βλέπουμε στο φως της Ανάστασης και της μελλοντικής σωτηρίας. Γι' αυτό η εικόνα φωτίζεται από ένα ανέσπερο, εσχατολογικό, μυστικό φως, πού λάμπει σε κάθε μορφή, παρόλο πού υποτίθεται ότι είναι νύχτα. Γι' αυτό, γεγονότα διαφορετικών στιγμών (η γέννηση και το λουτρό του Θείου Βρέφους, ο ευαγγελισμός των ποιμένων και η προσκύνηση των Μάγων) συμπλέκονται στην ίδια εικόνα, επειδή δεν ενδιαφέρει το φωτογραφικό στιγμιότυπο, αλλά το αιώνιο νόημα τους, δηλαδή η συμβολή τους στην εσχατολογική λύτρωση. Με αυτό το ορθόδοξο πνεύμα της παράδοσης μας, ας μας αξιώσει ο Θεός να προσκυνήσουμε την εικόνα της Γεννήσεως.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1 Leonid Ouspensky - Vladimir Lossky, The Meaning of Icons. St Vladimir’s Seminary Press, Crestwood New York, 1982.
2.  Louis Reau, Iconographie de I' Art Chretien II (Iconographie de la Bible, le Nouveau Testament). Presses Universitaires de France, Paris 1957.
3. Κωνσταντίνου Καλοκύρη, Η Θεοτόκος εις την Εικονογραφίαν Ανατολής και Δύσεως. Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, Θεσ/νίκη 1972.


Τρίτη 29 Νοεμβρίου 2011

Η οικογένεια: ο πιο κατάλληλος τόπος για να μεγαλώσουν οι γονείς!

Η οικογένεια: ο πιο κατάλληλος τόπος για να μεγαλώσουν οι γονείς!(β΄ μέρος), π. Βασίλειος Θερμός















http://www.faneromenihol.gr

Κι αν αυτό δεν μπορώ να το πετύχω; Γι΄ αυτό πολλοί γονείς δυσκολεύονται, όταν τα παιδιά τους μεγαλώνουν. Δηλαδή, ενώ τα πήγαιναν πολύ καλά όταν ήταν μωρά, μόλις μεγαλώσουν λίγο ξεβολεύονται, λένε «τώρα τι γίνεται εδώ; Καλά ήταν πριν που ήταν μωρό, τώρα δεν μπορώ να τα βγάλω πέρα μαζί του» γιατί αυτό απαιτεί άλλες ικανότητες!
Όταν μπει στη παιδική ηλικία το παιδί μας, δηλαδή στην ηλικία του δημοτικού σχολείου, ζητάει άλλα πράγματα. Δεν είναι όπως πριν που του διαβάζαμε ένα βιβλίο μονόπλευρα. Τώρα διαβάζει μόνο του και έρχεται και μας ρωτάει για αυτά που διαβάζει, έχει απορίες, ή παίζει παιγνίδια επιτραπέζια ή ηλεκτρονικά και ζητάει από εμάς να παίξουμε μαζί του.
Αλήθεια πόσοι από εμάς ξέρουμε να παίξουμε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι ή ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι των παιδιών μας ολόκληρο, με τους κανονισμούς του όλους από την αρχή ως το τέλος; Αυτό είναι και ικανότητα.
Για να μη πούμε βέβαια για την επόμενη ηλικία της εφηβείας, όπου τότε μέσα σε μια έκρηξη αυτής της νέας προσωπικότητας ξυπνάνε πια όλες οι ικανότητες που πρέπει να έχει ο άνθρωπος. Είναι η τελευταία φάση της ζωής ενός νέου ανθρώπου μέσα στην οικογένειά του, διότι κατόπιν ακολουθεί η ενήλικη ζωή και ο αποχωρισμός του από την οικογένεια.
Τι ζητάει η εφηβεία;
Ζητάει όχι απλώς να ξέρεις να κάνεις διάλογο, όχι απλώς να απαντάς στις ερωτήσεις σωστά, όχι απλώς να αναγνωρίζεις μια νέα προσωπικότητα, αλλά να δέχεσαι την κριτική που σου ασκείται, και εάν η κριτική είναι σωστή να έχεις την ταπείνωση να παραδεχθείς ότι «ναι έκανα λάθος έχεις δίκιο, με συγχωρείς, είναι το ελάττωμά μου..»
Αν η κριτική είναι άδικη (που πολλές φορές η κριτική των εφήβων είναι άδικη) πρέπει να μπορούμε να αντέξουμε αυτή την κατηγορία χωρίς να βουλιάζουμε στην απελπισία και στην μελαγχολία ή αντίθετα να εκδικούμαστε τον έφηβο για αυτά που είπε∙ αυτό θα πει να αντέξουμε! Να μην δημιουργηθεί ανταγωνισμός και διαμάχη του γονέα με τον έφηβό του.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως οι διαφορετικές φάσεις, απευθύνονται σε νέες ικανότητες και ουσιαστικά καλούν τον γονέα να εξελίσσεται διαρκώς. Δηλαδή να μην λιμνάζει.
Θα τολμούσα να πω αυτή την γενική αρχή ότι ένας γονέας για να είναι επιτυχημένος πρέπει ως άνθρωπος να μην λιμνάζει, που σημαίνει η προσωπικότητά του να μην μένει στάσιμη, όπως ήταν πριν αποκτήσει παιδιά.
Να παρακολουθεί την εξέλιξη του παιδιού του και να έχει ουσιαστική σχέση μαζί του. Τότε τον μεγαλώνει το παιδί του, τον ωριμάζει το ίδιο το παιδί, δεν χρειάζεται να κάνει πολλά πράγματα ο ίδιος, τον ωριμάζει η ίδια η σχέση.
Ερχόμαστε τώρα στην έννοια- κλειδί με την οποία και θα τελειώσω. Είναι η έννοια της σχέσης με το παιδί, η έννοια της σχέσης με τον άλλο. Πώς μπορούμε να ορίσουμε αυτή την σχέση; Πώς την αντιλαμβανόμαστε;
Δεν μπορώ να βρω ορισμό, λέει ο π. Βασίλειος στο βιβλίο του, «Η χαρά της ζωής και της δημιουργίας». Και συνεχίζει λέγοντας ότι μπορώ να σας πω πιο εύκολα, τι δεν είναι σχέση ουσιαστική με τον άλλον, όχι τόσο τι είναι.
Σχέση ουσιαστική με το παιδί μου δεν είναι, το να είμαι χαμένος στον κόσμο μου εγώ και απλώς να απαιτώ από το παιδί μου να προσαρμοστεί στο δικό μου κόσμο.
Σχέση δεν είναι ούτε το να έχω κάνει, αντίθετα, κέντρο της ζωής μου το παιδί μου. Αυτή η «ειδωλολατρία» του παιδιού που επικρατεί στη σύγχρονη οικογένεια, το να τρέχω από πίσω του ουραγός, υπακούοντας σε όλες του τις διαταγές, εξαφανίζει την δική μου προσωπικότητα απέναντι στο «θεό» που λέγεται «παιδί μου».
Σχέση δεν είναι ούτε ο ανταγωνισμός. Στον ανταγωνισμό δεν έχουμε ένα από τα δύο που ανέφερα πριν δηλ. ο ένας να υπάρχει και ο άλλος να εξαφανίζεται. Στον ανταγωνισμό έχουμε δύο προσωπικότητες. Υπάρχουν και οι δύο, αλλά είναι σε συνεχή διαμάχη μεταξύ τους. Είναι πολύ συχνό το φαινόμενο του ανταγωνισμού γονέα-παιδιού, δυστυχώς όσο κι αν δεν το παραδεχόμαστε. Πολλές φορές αναρωτιόμαστε: «Αν είναι δυνατόν! Ανταγωνισμό εγώ και το παιδί μου; Μα για το παιδί μου θυσιάζομαι…». Ο ανταγωνισμός συνήθως εμφανίζεται στην εφηβεία αλλά έχει αρχίσει πολύ νωρίτερα, δεν αρχίζει στην εφηβεία, έχει αρχίσει στην νηπιακή ηλικία. Μπορεί να είναι μικρός, ελαφρύς, υπάρχει όμως και ριζώνει και στην εφηβεία γιγαντώνεται.
Επίσης, σχέση δεν είναι το να πηγαίνουν φαινομενικά όλα καλά με το παιδί μου, αλλά μέσα στην καρδιά μου βαθιά να έχω συγκεκριμένες προσδοκίες από αυτό, δηλαδή η αγάπη που του δίνω να είναι αγάπη με όρους. Του δίνω αγάπη άμα πραγματοποιήσει όλες τις προσδοκίες μου, και όταν κάποια στιγμή κάτι δεν πάει καλά, ή παθαίνω κατάθλιψη, ή θυμώνω φοβερά με το παιδί μου που με απογοήτευσε.
Αν ήθελα να περιγράψω τι είναι σχέση, η σχέση είναι μια συνύπαρξη. Συνυπάρχουν και οι δύο πατέρας-παιδί, μητέρα-παιδί. Συνυπάρχουν χωρίς ο ένας να καταργεί τον άλλον. Η διαφορά που έχουν στις απόψεις, στον χαρακτήρα, δεν αντιμετωπίζεται στη σχέση ως απειλή, ως συνήθως, αλλά ως πλούτος. Έχω να κερδίσω από την διαφορά. Και όταν εγώ ως γονέας νοιώθω το παιδί μου, του δίνω να έμπρακτο μάθημα, πώς να βλέπει την διαφορά. Και πώς το παιδί μου να βλέπει τη διαφορά με εμένα. Να μη με βλέπει σαν εχθρό του και σαν καταπιεστή του, να ακούει την διαφορά μου.
Είναι κατανοητό νομίζω μετά από αυτό, ότι όλα αυτά μπορούν να εφαρμοστούν ακριβώς και στο ζευγάρι. Και εδώ είναι κάτι που τα ενώνει όλα. Δηλαδή, η ικανότητα που έχει ο άνθρωπος για σχέση είναι μία. Ή την έχει αυτή την ικανότητα, ή δεν την έχει. Δεν είναι βέβαια άσπρο-μαύρο, μπορεί να την έχει σε μικρό ή σε μεγάλο βαθμό. Θέλω να πω με αυτό ότι όση ικανότητα έχει κάποιος άνθρωπος να κάνει σχέση με τον άλλον, αυτή θα την εφαρμόσει και στο σύντροφό του, και στα παιδιά του.
Δεν μπορεί κάποιος να λέει ότι «έχω άριστη σχέση με τα παιδιά μου» αλλά έχω προβλήματα με τον/την σύντροφό μου, ή αντίστροφα ότι τα πάω καλά με την/τον σύντροφό μου και να μην τα πάει καλά με κάποιο παιδί! Κάτι δεν πάει καλά εδώ κάτι δεν έχει καταλάβει για τις σχέσεις που πάνε δήθεν καλά. Θα το δει αργότερα, κάτι θα φανεί… Γιατί;
Διότι είτε μιλάμε για σχέση με σύντροφο, είτε για σχέση με παιδί, δοκιμάζεται η ικανότητά μας να μπορούμε να συναντήσουμε τον άλλον πραγματικά εκεί που είναι, να τον αποδεχθούμε εκεί που πραγματικά είναι. Κι όταν τον αποδεχθούμε εκεί που είναι τότε μπορούμε και να αλλάξουμε τον άλλον, μόνο τότε. Αυτό άλλωστε είναι και όλο το νόημα της σχέσης του ανθρώπου με το Θεό.
Αυτό είναι το τρίτο επίπεδο σχέσης. Ο Θεός μας αποδέχθηκε εκεί που ήμασταν. Ήρθε, έγινε σαν εμάς, και μπόρεσε και μας άλλαξε. Αλλιώς αν μας απέρριπτε και μας καλούσε να κάνουμε εμείς αυτό το βήμα, αυτό θα ήταν σίγουρα αδύνατο.
Από το βιβλίο του π. Βασιλείου Θερμού,
«Η χαρά της ζωής και της δημιουργίας»

Η οικογένεια: ο πιο κατάλληλος τόπος για να μεγαλώσουν οι γονείς!

Η οικογένεια: ο πιο κατάλληλος τόπος για να μεγαλώσουν οι γονείς! (α΄ μέρος), π. Βασίλειος Θερμός


http://www.faneromenihol.gr

Για να κεντρίσω το ενδιαφέρον, έβαλα αυτό το τίτλο, ο οποίος θα σας φαίνεται οπωσδήποτε παράξενος, δεδομένου ότι έχουμε συνηθίσει να ονομάζουμε την οικογένεια τον πιο κατάλληλο τόπο, για να μεγαλώνουν τα παιδιά μας. Όμως εγώ θα υποστηρίξω ότι είναι ο πιο κατάλληλος τόπος για να μεγαλώνουν οι γονείς!
   Και βέβαια θα δημιουργηθούν ερωτήματα! Γιατί χρειάζεται να μεγαλώσουν οι γονείς; Αρκετά μεγάλοι νοιώθουμε, βαραίνουν πάνω μας τα χρόνια, προσθέτουν και κάποια προβλήματα υγείας, γιατί πρέπει να μεγαλώσουμε κι άλλο;
   Αυτό που εννοώ με το μεγάλωμα είναι η ωρίμανση. Δηλαδή η οικογένεια είναι ένας τόπος που μικροί και μεγάλοι καλούνται να ωριμάσουν και εδώ θα επικεντρωθούμε στο μεγάλωμα των γονιών, στις σχέσεις τους με το παιδί, δηλ. πώς ο γονέας καλείται να ωριμάσει μέσα στην οικογένεια αναπτύσσοντας υγιή σχέση με το παιδί του.
   Δύο είναι οι βασικοί τρόποι με τους οποίους ο γονέας μπορεί να μεγαλώσει και να ωριμάσει.
   Ο ένας είναι η ποικιλία των χαρακτήρων των παιδιών μας. Γνωρίζουμε όλοι ότι υπάρχει μεγάλη ποικιλία χαρακτήρων στα παιδιά μας και μερικές φορές απορούμε γιατί τα παιδιά μας είναι τόσο διαφορετικοί χαρακτήρες μεταξύ τους. Όλοι έχουμε την αίσθηση ότι με ορισμένα από τα παιδιά μας ταιριάζουμε πιο εύκολα «τα πάμε καλά» που λέμε, « τα βρίσκουμε» δεν κουραζόμαστε στο μεγάλωμά τους, τα πράγματα εξελίσσονται ομαλά και απλά. Ενώ με άλλα παιδιά μας υποφέρουμε. Υπάρχουν χαρακτήρες παιδιών μας που μας ταιριάζουν και χαρακτήρες που δεν μας ταιριάζουν.
   Τα παιδιά των οποίων ο χαρακτήρας μάς ταιριάζει, είναι τα παιδιά που μας βγάζουν ασπροπρόσωπους. Τα παιδιά αυτά τα χρειαζόμαστε για να αισθανόμαστε καλά απέναντι στους συγγενείς μας και στους γείτονες. Είμαστε άνθρωποι και έχουμε ανάγκη να νοιώθουμε καλά απέναντί στους άλλους, ότι τα καταφέρνουμε σαν γονείς. Τα παιδιά όμως αυτά, που μας ταιριάζει ο χαρακτήρας τους, δεν μας ωριμάζουν. Τα παιδιά δηλ. από τα οποία δεν συναντήσαμε ιδιαίτερα προβλήματα στο μεγάλωμά τους δεν μας βοηθούν να ωριμάσουμε.
   Ποια παιδιά μας ωριμάζουν; Αυτά που μας δυσκολεύουν στο μεγάλωμά τους. Που σκοντάφτουμε πάνω στο χαρακτήρα τους. Γιατί; Γιατί το παιδί που μας ταιριάζει, απευθύνεται σε περιοχές του χαρακτήρα μας που ήδη είναι ανεπτυγμένες και τις ξέρουμε. Ο χαρακτήρας του παιδιού που δεν μας ταιριάζει απευθύνεται σε περιοχές που δεν έχουμε αναπτύξει.
   Για παράδειγμα: μας αρέσει η κουβέντα με τα παιδιά. Έχουμε όμως ένα παιδί κλειστό, που δεν μιλάει. Το παιδί αυτό απευθύνεται στην ικανότητά μας να μπορούμε να δημιουργούμε ένα κλίμα εμπιστοσύνης έτσι ώστε να μπορέσει να μιλήσει και να το προσεγγίσουμε. Αυτό προϋποθέτει μια ικανότητα την οποία ίσως να μην έχουμε αναπτύξει μέχρι τώρα. Προϋποθέτει την ικανότητα να ακούμε. Υπάρχουν παιδιά που είναι πολύ ευαίσθητα ή και ολιγόλογα. Εάν εμείς έχουμε συνηθίσει με ένα παιδί που μιλάει πολύ εύκολα, δεν ακούμε όλα όσα λέει! Μερικές φορές από το ένα αυτί μπαίνουν και από το άλλο βγαίνουν, γιατί είμαστε και αφηρημένοι∙ άνθρωποι είμαστε! Σε ένα άλλο παιδί που είναι εξωστρεφές, μπορεί εμείς να σχολιάζουμε αυτά που λέει, και το παιδί να μην νοιάζεται και να συνεχίζει να μιλάει, και το άλλο παιδί το κλειστό, να επηρεάζεται πάρα πολύ από αυτά που θα πούμε εμείς, από τα σχόλιά μας. Και απορούμε: «Μα καλά τι είπα; Δεν είπα και τίποτα. Πώς το πήρε τόσο βαριά;». Το παιδί αυτό απευθύνεται σε μια ικανότητα που δεν την έχουμε αναπτύξει: να λέμε την γνώμη μας, να βοηθάμε το παιδί μας χωρίς να το πληγώνουμε.
   Άλλες διαφορές στους χαρακτήρες μας που μας ωριμάζουν: μπορεί να έχουμε το παιδί με τους πολλούς στόχους, ένα παιδί μας που το χαρήκαμε και προωθούμε και εμείς τους στόχους του και από την άλλη ένα παιδί μας που απογοητεύεται εύκολα ή και δεν εμφανίζει στόχους. Τούτο εδώ το παιδί μας το αντιμετωπίζουμε σαν ένα πρόβλημα συνήθως. Λέμε «μα γιατί;» σαν να έπρεπε να ήταν κι αυτό σαν τον πρώτο χαρακτήρα, σαν εκείνος να είναι ο κανονικός και τούτος να είναι ο προβληματικός! Καμιά φορά βλέπουμε ότι αυτά τα παιδιά είναι υγιέστερα από εκείνα που βάζουν πάρα πολλούς στόχους, και προχωρούν και βάζουν τον αυτόματο πιλότο και πετυχαίνουν τους στόχους τους.
   Γιατί; Διότι για τα παιδιά εκείνα που βάζουν πάρα πολλούς στόχους και τα καταφέρνουν καλά, οι στόχοι τους είναι λίγο απρόσωποι. Δηλαδή δεν έχουν πολλή προσωπική σημασία για τα ίδια τα παιδιά. Τους βάζουν επειδή έτσι πρέπει, βάζουν μπρος την μηχανή και δουλεύουν και φέρνουν βαθμούς.
   Τα παιδιά που δεν βάζουν στόχους, και αποθαρρύνονται εύκολα συνήθως ζητάνε κάτι πιο προσωπικό, ζητάνε κάτι να τα αγγίζει προσωπικά σε βάθος και δεν το βρίσκουν. Ίσως δεν τους το δίνει το εκπαιδευτικό σύστημα. Ίσως οι γονείς δεν δίνουν ιδέες, δεν τα έχουν πλησιάσει ώστε να καταλάβουν τι ικανότητες κρύβουν αυτά τα παιδιά, τι ταλέντα κρύβουν.
   Η κοινωνία μας βιώνει κάπως μονόπλευρα το θέμα των ταλέντων και των ικανοτήτων. Αξιολογεί μόνο τα ταλέντα εκείνα που έχουν να κάνουν με το μυαλό. Και αγνοεί τα άλλα ταλέντα, άλλες ικανότητες που αναφέρονται στο συναισθηματικό και στο ψυχικό κόσμο του παιδιού.
   Έχει παρατηρηθεί ότι τα περισσότερα από τα παιδιά που δεν έχουν βάλει στόχους στη ζωή, συνήθως έχουν άλλα ταλέντα που δεν έχουν αξιοποιηθεί. Τα ταλέντα αυτά δεν τα έχει δει κανένας, ούτε και οι γονείς τα βλέπουν.
   Και λένε: «αυτό το παιδί είναι προβληματικό, είναι τεμπέλης, ή πολύ ευαίσθητος και απογοητεύεται εύκολα, ή τελοσπάντων είναι ένα παιδί- αίνιγμα που δεν μπορώ να καταλάβω.»
   Η διαφορά λοιπόν των χαρακτήρων μας καλεί να ωριμάσουμε, διότι μας υποδεικνύει περιοχές της ψυχής μας που έμειναν άγνωστες, αναξιοποίητες. Και εμείς πρέπει να ανοιχθούμε σε έναν τομέα που δεν γνωρίζουμε. Μας προκαλεί το παιδί μας με το συγκεκριμένο χαρακτήρα του να ανοιχθούμε σε αυτό τον νέο τομέα, και αυτό είναι ωρίμανση.
   Ο δεύτερος τρόπος, που ωριμάζει ο γονιός έχει να κάνει με τις διάφορες ηλικίες που περνάει το παιδί. Κάθε μια από τις ηλικίες- φάσεις του παιδιού απευθύνεται σε διαφορετικές περιοχές της προσωπικότητάς μας.
   Συγκεκριμένα όταν αποχτούμε ένα παιδί και είναι ακόμη βρέφος, αυτό που ζητάει είναι κυρίως μια σωστή φροντίδα. Δηλαδή να φροντίσουμε την τροφή του, την καθαριότητά του, την υγεία του, την ασφάλειά του, και βεβαίως να αναπτύξουμε σχέση μαζί του.
   Η σχέση αρχίζει από την αρχή, από τότε που το παιδί είναι μωρό, που είναι στη κοιλιά της μητέρας του, ήδη από εκεί ξεκινάμε τη σχέση με το παιδί μας και μπορούμε να του μιλάμε και να νοιώθουμε συναισθήματα για αυτό. Βλέπουμε αργότερα ότι, ακόμα και όταν αλλάζουμε την πάνα του αναπτύσσουμε σχέση μαζί του, γιατί του μιλάμε, του γελάμε κ.τ.λ.
   Όταν μεγαλώσει λίγο το παιδί και περάσει την νηπιακή ηλικία (μεταξύ τριών και έξι χρονών) τότε ζητάει άλλα πράγματα. Βεβαίως και τότε ζητάει προστασία, να προσέξουμε την ασφάλειά του, την υγεία του…. Όμως έχει αρχίσει να μιλάει, να περπατάει, και να ζητάει. Απευθύνεται σε άλλες περιοχές της ψυχής μας που είναι ο διάλογος, για παράδειγμα, να του απαντούμε στις ερωτήσεις, να κάνουμε συζήτηση μαζί του. Λίγο ακόμα μεγαλώνοντας αρχίζουν τα «όχι» και τα πείσματα.
   Γιατί υπάρχουν αυτά; Γιατί αρχίζει να αναπτύσσεται η προσωπικότητα του παιδιού, δειλά-δειλά εμφανίζεται η προσωπικότητα ενός ανθρώπου, του μικρού αυτού ανθρώπου. Και η προσωπικότητα αυτή έχει κάποιες απαιτήσεις. Ζητάει να έχει μια διαφορετική άποψη, μια διαφορετική επιθυμία από τους γονείς του, αλλά με την μορφή του πείσματος.
   Αν έχω ένα νήπιο το οποίο έχει απαιτήσεις, έχω μπροστά μου έναν άνθρωπο με προσωπικότητα και πρέπει να κάνω σχέση μαζί του και να δω τι θα γίνει με αυτή την επιθυμία που έχει, με αυτή την άποψη που έχει.
   Τι να την κάνω; Κάτι πρέπει να την κάνω. δεν μπορώ να ενεργώ μονόπλευρα, όπως όταν ήταν μωρό, διότι τότε θα κάνω καταστολή της προσωπικότητας, θα την εξαφανίσω την προσωπικότητα αυτή. Ούτε πάλι θα παραδοθώ άνευ όρων, και θα κάνει το παιδί ό,τι θέλει. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος σχέσης, και αυτό είναι μια νέα ικανότητα. Μπορεί να τα καταφέρνω πολύ καλά όταν είναι μωρό, αλλά όταν είναι τριών χρόνων και τεσσάρων να μην μπορώ να τα καταφέρω. Γιατί;
   Διότι πρέπει να εξελιχθώ εγώ, πρέπει να ωριμάσω και να ξυπνήσω το αντίστοιχο κομμάτι μέσα μου που λέγεται σχέση και διάλογος με ένα παιδί, και βέβαια αναγνώριση μιας διαφορετικής προσωπικότητας.

Τετάρτη 9 Νοεμβρίου 2011

Καλύτερες επιδόσεις σημειώνουν οι μαθητές που διαβάζουν με τους γονείς

Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας της PISA.
Τη σημαντική συμβολή που μπορούν να έχουν οι γονείς στις σχολικές επιδόσεις των παιδιών τους αναδεικνύουν στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, που επεξεργάστηκαν οι ειδικοί του διεθνούς προγράμματος αξιολόγησης μαθητών του οργανισμού (PISA).


Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της σχετικής έρευνας, που είδαν σήμερα το φως της δημοσιότητας, οι 15χρονοι μαθητές που διάβαζαν με τους γονείς τους στην πρώτη τάξη του δημοτικού σχολείου, εμφανίζουν καλύτερες επιδόσεις σε σχέση με τους μαθητές που ξεκίνησαν τη μαθητική τους ζωή με λίγη ή καθόλου βοήθεια από τους δικούς τους γονείς. Όπως επισημαίνεται, μάλιστα, στη σχετική έκθεση οι καλές επιδόσεις των μαθητών που έχουν βοήθεια από τους γονείς τους, δεν σχετίζονται με το οικονομικό επίπεδο ή το κοινωνικό υπόβαθρο της οικογένειας.
Ειδικότερα, οι 15χρονοι μαθητές των οποίων οι γονείς δήλωσαν ότι διάβαζαν με τα παιδιά τους «κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα» -ή «μια ή δυο φορές την εβδομάδα»- εμφάνισαν πολύ καλύτερες επιδόσεις στα αξιολογικά τεστ του προγράμματος PISA σε σχέση με τους μαθητές οι γονείς των οποίων διάβαζαν σχολικά ή και εξωσχολικά βιβλία με τα παιδιά τους «ποτέ ή σχεδόν ποτέ» ή μόνο «μία ή δύο φορές την εβδομάδα».
Στην έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ, διαπιστώθηκε ότι πολλοί γονείς δηλώνουν πώς δεν έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τα πρώτα βήματα της μαθητικής ζωής των παιδιών τους εξαιτίας των επαγγελματικών ή άλλων υποχρεώσεων, ενώ υπάρχει κι ένα αρκετά υψηλό ποσοστό γονέων που θεωρούν ότι δεν έχουν το κατάλληλο υπόβαθρο γνώσεων για να βοηθήσουν τα παιδιά τους.
Οι επιφυλάξεις αυτές στερούνται πραγματικής βάσης, σύμφωνα με τους ερευνητές του προγράμματος PISA. «Τα καλά νέα είναι ότι δεν χρειάζεται να έχει κανείς μεταπτυχιακό ή απεριόριστο χρόνο για να βοηθήσει τα παιδιά του στη μαθητική τους ζωή», αναφέρουν οι συντάκτες της έκθεσης. «Αυτό που χρειάζεται είναι γνήσιο ενδιαφέρον», προσθέτουν.
Ένα άλλο σημαντικό συμπέρασμα που προκύπτει από την έρευνα για τους γονείς είναι ποτέ δεν είναι αργά για να ασχοληθούν με τα παιδιά τους. Για παράδειγμα, οι 15χρονοι μαθητές που συζητούν με τους γονείς τους πολιτικά ή κοινωνικά θέματα τακτικά εμφανίζουν καλύτερες επιδόσεις από τους συνομηλίκους τους που δεν έχουν την ίδια τύχη.
Με τις καλές επιδόσεις των μαθητών συνδέονται, επίσης, οι συζητήσεις με τους γονείς τους για βιβλία, κινηματογραφικές ταινίες ή ακόμη και για τηλεοπτικά προγράμματα, οι συζητήσεις με περιεχόμενο «πώς τα πάνε στο σχολείο», ακόμη και η συγκέντρωση της οικογένειας γύρω από το τραπέζι την ώρα του φαγητού.

www.kathimerini.gr 
με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ
www.hamomilaki.gr

Τετάρτη 2 Νοεμβρίου 2011

Ζήλια και παιδιά


Η ζήλια στα παιδιά μπορεί να εκδηλωθεί με τους εξής τρόπους: 








Όταν ένα παιδί...

ή ακόμα και σε σας, πολλές φορές χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Βρίσκοντας παράλογες και ασήμαντες δικαιολογίες δείχνει τον εκνευρισμό του, χτυπάει, βρίζει, τραβάει τα μαλλιά των άλλων και δαγκώνει.
Δυσκολεύεται να προσαρμοστεί και υιοθετεί αντικοινωνική συμπεριφορά. Αρνείται πεισματικά να πάει στο σχολείο, να συμμετάσχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις και εξόδους.
Αρνείται πεισματικά να φάει, δείχνει ανόρεχτο αποκτά ιδιοτροπίες και καπρίτσια στο φαγητό και αδυνατίζει.
Παρουσιάζει διαταραχές στον ύπνο του. Αρνείται ή δυσκολεύεται να κοιμηθεί, ξυπνάει στη μέση της νύχτας, απαιτεί να κοιμηθεί στο δωμάτιο σας ή λερώνει το κρεβατάκι του.
Λερώνει το βρακάκι του ακόμα και στη διάρκεια της ημέρας, μιλάει και κλαίει σαν μωρό, γενικότερα υιοθετεί συμπεριφορά μικρότερου παιδιού.
Σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να παρουσιάσει στον εαυτό του ή ακόμη και να αρρωστήσει, δηλαδή να γίνει ξαφνικά φιλάσθενο.

Πως μπορείτε να αντιμετωπίσετε τη ζήλια;
Ζητήστε του να σας εξηγήσει τι ακριβώς νιώθει και συζητήστε μαζί του.
Μην μειώνετε το παιδί σας και προσπαθήστε να κατανοήσετε τα συναισθήματα του. Το μικρό σας εκφράζει αυτά που νιώθει κι ακόμη και αν τα θεωρείτε παράλογα, θα πρέπει να τα σεβαστείτε.
Ρωτήστε το τι θέλει και ικανοποιήστε τις επιθυμίες του όσο αυτές είναι στο πλαίσιο της λογικής. Σε καμιά περίπτωση όμως μην επιχειρήσετε να το δωροδοκήσετε ικανοποιώντας κάθε παράλογη απαίτηση του.
Ενθαρρύνετε το να αισθανθεί φιλικά και θετικά απέναντι στο αδερφάκι του. Εξηγήστε του ότι τώρα θα έχει παρέα και θα αποκτήσει έναν καλό φίλο και να παίζει και να συζητάει.
Προτρέψτε το να αναλάβει ευθύνες – αν φυσικά το επιτρέπει η ηλικία του – απέναντι στο αδερφάκι του. Ζητήστε του να το προσέξει, να το ταΐσει, να παίξει μαζί του και να το καθησυχάσει όταν κλαίει. Τα παιδιά χαίρονται όταν του συμπεριφέρονται σαν ενήλικες.
Εξηγήστε του ότι οι ανάγκες του μωρού τον πρώτο καιρό είναι μεγάλες και ότι την ίδια προσοχή δίνατε και σ’ αυτό όταν ήταν μωρό.
Δώστε του να καταλάβει ότι η αγάπη σας γι’ αυτό δεν είναι λιγότερη, ότι μπορείτε να αγαπάτε και τα δύο εξίσου και ότι πάντα θα είναι κάτι ξεχωριστό για σας.
Δείξτε του έμπρακτα την αγάπη σας και δώστε την προσοχή που τόσο έχει ανάγκη. Μπορεί το νέο σας μωρό να χρειάζεται περισσότερο τη φροντίδα σας, όμως και οι ανάγκες του πρώτου σας παιδιού είναι αυξημένες, ίσως τώρα είναι πολύ περισσότερο.
Μην ξεχνάτε να του υπενθυμίζετε όσο πιο συχνά μπορείτε πόσο σημαντική θέση έχει στην καρδιά σας.
Να θυμάστε ότι όλα τα παιδιά θέλουν να δείχνουν ότι είναι δυνατά και πιο ικανά από τα άλλα.




Πηγή: http://www.paidiatros.com/easyconsole.cfm?id=180
Αρθρογράφος: Ιουλιέτα Λαούρη, Παιδοψυχίατρος

www.hamomilaki.g

Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011

Να δώσουμε στους νέους ελπίδα και πρότυπα

Τα γεγονότα που συγκλόνισαν την ελληνική κοινωνία κατά το μήνα Δεκέμβριο του 2008 έχουν διάφορες πτυχές και ερμηνείες, πολιτικές, κοινωνικές, αστυνομικές, δικαστικές κλπ. Προσωπικά ξεχωρίζω, όπως κάνουν και οι περισσότεροι συμπολίτες μας, την πλειοψηφία των νέων που αγωνιούν και διαμαρτύρονται, από τη μειοψηφία, η οποία καταστρέφει και ασκεί άλογη βία. Ο προβληματισμός δεν είναι καινούργιος. Εδώ και αρκετά χρόνια παρακολουθούμε ανήσυχοι τις καταλήψεις σχολείων, την απαξίωση των πτυχίων, την υποβάθμιση της γλώσσας μας, την έλλειψη αξιών και προτύπων σε μεγάλο τμήμα των νέων μας, την απομόνωση  των παιδιών μας μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή, τη στροφή πολλών αγοριών και κοριτσιών στα ναρκωτικά. Η εύκολη λύση είναι να τους καταδικάσουμε όλους επιρρίπτοντας κάθε ευθύνη στη νέα γενιά και απαλλάσσοντας αυτάρεσκα εμάς τους μεγαλυτέρους. Όμως, όχι, αυτή η μέθοδος οδηγεί σε  αδιέξοδο. Πρέπει να αναζητήσουμε και τις δικές μας ευθύνες. Των πολιτικών, των γονέων, των εκπαιδευτικών, των δημοσιογράφων, των «ανθρώπων του πνεύματος». Να αναρωτηθούμε ποιά παιδεία και ποιά πρότυπα καλλιεργήσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες.
 Επί πολλούς αιώνες η παιδεία βασιζόταν στο ερώτημα: Τί άνθρωπο θέλουμε να πλάσουμε; Τί χαρακτήρα θέλουμε να διαμορφώσουμε; Η προσπάθεια όλων των υπευθύνων από την αρχαιότητα μέχρι προσφάτως ήταν να «μορφώσουμε», δηλαδή να διαμορφώσουμε ήθος μέσω των γνώσεων. Άλλες κοινωνίες το κατόρθωναν περισσότερο, άλλες λιγότερο. Πάντως προσπαθούσαν. Σήμερα το εκπαιδευτικό ιδεώδες αναφέρεται μόνο στην απόκτηση πρακτικών γνώσεων και δεξιοτήτων για να ασκήσει ο νέος κάποιο επάγγελμα. Η παιδεία κατήντησε επαγγελματική επιμόρφωση. Η διάπλαση ήθους, η διαμόρφωση χαρακτήρος δεν είναι καν δευτερεύων στοχος. Φυσικά όλοι θέλουμε τα παιδιά μας να βρουν δουλειά. Όμως μια κοινωνία επιχειρηματιών, υπαλλήλων και ελευθέρων επαγγελματιών χωρίς πρότυπα και αξίες θα μετατραπεί σε μία κοινωνία ανθρωπίνων ρομπότ που δουλεύουν και δεν σκέπτονται, δεν ονειρεύονται, δεν αγαπούν, δεν συμπάσχουν με τον συνάνθρωπο. Το σημερινό σχολείο θεωρεί τα πάντα εργαλεία. Η γλώσσα εργαλειοποιείται και αποκόπτεται από τις ρίζες της και από την μουσικότητα της. Η ιστορία μιλά για εξαγωγές σταφίδας και καπνοδόχους εργοστασίων, ενώ διαγράφει τελείως τους ήρωες και τους μάρτυρες. Η έκθεση ιδεών δεν παράγει πλέον ιδέες. Μετετράπη σε εργαλείο κατασκευής περιλήψεων, για να συνηθίσουν οι νέοι μας να διαβάζουν μόνο σύντομα άρθρα σε ταμπλόιντ εφημερίδες. Στα νεοελληνικά αναγνώσματα καταργήθηκαν οι μεγάλοι λογοτέχνες που προβάλλουν την εθνική και θρησκευτική μας παράδοση, που αγαπούν την ελληνική φύση, πού σέβονται τα ήθη και τα έθιμα του λαού μας. Αντικατασταθηκαν από κείμενα χωρίς έμπνευση. Από συνταγές μαγειρικής! Τα Θρησκευτικά βάλλονται πανταχόθεν. Κάποιοι δεν θέλουν παιδιά με πίστη στον Θεό, με απαντήσεις στα υπαρξιακά και μεταφυσικά τους ερωτήματα. Προτιμούν παιδιά έτοιμα  να γίνουν πειθήνιοι καταναλωτές προϊόντων και συνθημάτων ή υποψήφιοι καταστροφείς καταστημάτων, βιβλιοθηκών, ναών, μνημείων.
 Ένα τέτοιο σχολείο αφήνει άδεια την ψυχή των νέων. Τους στερεί τα ιδανικά και τις αξίες. Τους στερεί τα πρότυπα τα οποία αναζητούν. Βάζει τον Χάρρυ Πότερ στην θέση του Ευαγόρα Παλληκαρίδη και τις συνταγές για «μακαρόνια με κυμά» στην θέση του Ύμνου εις την Ελευθερίαν.  Περιθωριοποιεί κάθε αναφορά στον Χριστό και στερεί από τα παιδιά μας την παραβολή του Καλού Σαμαρείτου. Περιφρονεί την Ορθόδοξη Χριστιανική διδασκαλία για αγάπη και συμπόνια  και την αντικαθιστά με ξεπερασμένα ειρηνιστικά και διεθνιστικά συνθήματα, τα οποία χρησιμοποίησαν οπαδοί αποτυχημένων και αντιδημοκρατικών πολιτικών συστημάτων. Δεν τους διδάσκει το ήθος του Κολοκοτρώνη και το «εμείς» του Μακρυγιαννη, γιατί αυτά τα πρόσωπα θεωρούνται «θρησκόληπτοι εθνικιστές».Το σημερινό σχολείο δεν δίνει στα παιδιά μας νερό να ξεδιψάσουν. Τα αφήνει διψασμενα να αναζητούν αδιέξοδες «διεξόδους» σε ναρκωτικά του σώματος και της ψυχής. Δεν τους μιλά για την ελληνορθόδοξη παράδοσή μας, που είναι μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας. Τα αφήνει αγχωμενα και συσκοτισμενα χωρίς μία χαραμάδα φωτος. «Φώς εκ φωτος, Θεόν αληθινόν»!
 Η σημερινή παιδεία που λαμβάνουν οι νέοι μας από το σχολείο και τα Μ.Μ.Ε. μιλά συνέχεια για δικαιώματα και καθόλου για υποχρεώσεις. Έχουμε Συνήγορο του Παιδιού, δεν έχουμε όμως κάποιον που να θυμίζει ότι ως μελλοντικοί πολίτες θα έχουν και υποχρεώσεις. Εδώ και μερικές δεκαετίες οι διδάσκοντες έχουν πάρει εντολή να εφαρμόζουν τις δήθεν «αντι-αυταρχικές» μεθόδους, οι οποίες, όμως, έχουν αποτύχει στη Σκανδιναβία και αλλού. Ό,τι σάπιο και αποτυχημένο υπάρχει σε όλο τον κόσμο έρχεται στην ελληνική εκπαίδευση. Οι διδάσκοντες δεν μπορούν να βάλουν κόκκινη μολυβιά στα λανθασμένα γραπτά, δήθεν για «να μην πληγωθούν τα παιδιά». Σε πολλά πανεπιστημιακά τμήματα συνδικαλιστές πιέζουν αφόρητα τον καθηγητή να βάζει σε όλους βαθμό πάνω από την βάση, το λεγόμενο «δημοκρατικό πέντε»! Αφού συνηθίζουν σε μία χαλάρωση/ έλλειψη της πειθαρχίας, αντιμετωπίζουν ξαφνικά τις πραγματικές συνθήκες της σκληρής ζωής και οι νέοι μας πελαγώνουν. Επιτυχία της παιδείας δεν είναι να τους καλλιεργεί ψευδαισθήσεις για ένα  κόσμο όπου θα έχουν μόνο δικαιώματα, αλλά να τους προετοιμάζει να γίνουν υπεύθυνοι πολίτες, σωστοί επαγγελματίες, συνειδητοί οικογενειάρχες.
 Με θλίψη διαβάσαμε το καλοκαίρι τις δηλώσεις του κ. Θανου Βερέμη, Προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, ο οποίος ζήτησε να καταργηθεί τελείως η διδασκαλία της Βίβλου στα σχολεία. Αντί να βοηθήσει τα παιδιά μας να έχουν μία πηγή αιωνίων αξιών και αρχών, θέλει να τα αφήσει στην πνευματική τους ένδεια. Επιπλέον δε αξίζει να του θυμίσουμε ότι με αυτόν τον τρόπο οδηγεί τους νέους σε αντιδημοκρατικές ατραπούς. Το εξηγεί με σαφήνεια ο Γάλλος ιστορικός Φιλίπ Νεμό στο βιβλίο του «Τί είναι η Δύση»: «Οι πολιτικοί φιλόσοφοι που τήρησαν εχθρική στάση απέναντι στη βιβλική κληρονομιά, όλοι, σαν από σύμπτωση, υπήρξαν κήρυκες ενός μη δημοκρατικού κρατισμού, δηλαδή της επαν-ιεροποίησης του κράτους, είτε υπό την αυταρχική ή απολυταρχική μορφή (Μακιαβέλλι, Χόμπς, Ρουσσώ, Χέγκελ, Μωρράς κ.ά.) είτε υπό ολοκληρωτική μορφή (Μάρξ, Λένιν, οι νεοπαγανιστές ναζί)». ( έκδοση ΕΣΤΙΑΣ, Αθήνα 2008, σελ. 105).
 Δόξα τω Θεώ έχουμε μία αξιόλογη νεολαία, στην μεγάλη της πλειοψηφία. Αλλά δεν την βοηθούμε. Δεν της παρέχουμε παιδεία με αρχές και αξίες, με ελπίδα και πρότυπα. Δεν την βοηθούμε να γευθεί την αναζωογονητική δύναμη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, της Ορθόδοξης Πίστης μας, της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και την αγωνιστική-αντιστασιακή πνοή της διαχρονικής Ελληνικής Ιστορίας. Την αφήνουμε να έχει λανθασμένους στόχους. Δεν την προετοιμάζουμε να λέει ΝΑΙ στο κοινό καλό και ΟΧΙ σε κάθε προσωπικό ή εθνικό εξευτελισμό. Πράγματι, έχουν ενδιαφέροντα, αλλά και άγχος  τα   παιδιά μας. Ας τα βοηθήσουμε να ξεφύγουν από το τέλμα και να γίνουν πραγματικά δημοκρατικοί πολίτες. Διότι δημοκρατία σημαίνει ευθύνη, αγάπη, κοινωνικότητα, συμμετοχή, συνύπαρξη και αλληλοσεβασμός.
Του Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος - Συγγραφέως
http://www.faneromenihol.gr

Τετάρτη 19 Οκτωβρίου 2011

ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Του Μοναχού Μωυσή Αγιορείτη

ΣΤ  ΜΕΡΟΣ

http://www.faneromenihol.gr


Υπάρχει αγάπη και αγάπη. Αγάπη ιερή, αγία, θυσιαστική, ταπεινή. Αγάπη νοσηρή, συναισθηματική, εγωιστική, αποκλειστική, ζηλόφθονη. Όσο η αγάπη των γονέων προς τα παιδιά θάναι παθολογική, υπερβολική, θα κάνει τα παιδιά εξαρτήματα, ελατήρια των γονέων, που θα μπερδεύει τη συμπεριφορά τους και θα κάνει τη στάση τους αρνητική. Μη ζαλίζουμε τα παιδιά με την πολυλογία, όλο τα ίδια και τα ίδια, και τα κουράζουμε. Ας λέμε πιο λίγα και ας κάνουμε πιο πολλά. Θα τα βοηθήσουμε καλύτερα με το παράδειγμά μας και την προσευχή μας. Η προσευχή μας θα μιλήσει κατ’ ευθείαν στην καρδιά τους. Θα τους μιλήσει ο Θεός και θα μας μιλήσουν ύστερα στοργικά, μετανιωμένα, ταπεινά. Η καταπίεση σίγουρα κάποτε θα φέρει αντίδραση. Με το στανιό, με το κακό, δεν έρχεται ποτέ καλό. Ούτε η κολακεία βοηθάει. Μάλλον τρέφει τον εγωισμό και γίνονται τα παιδιά ατίθασα, σκληρά, άπονα, ασεβή και κενόδοξα.
Η οικογένεια και η κοινωνία διαλύεται από την ασθένεια της υπερηφάνειας. Η υγεία είναι η ταπείνωση. Δεν θέλουμε να το παραδεχθούμε. Μιλάμε έτσι για λαθεμένες διαπροσωπικές σχέσεις, για ασυμφωνία χαρακτήρων, για σύγκρουση εποχών και πολιτισμών, για νευρώσεις και για άγχη. Η βάση όλων αυτών είναι το αταπείνωτο φρόνημα, η δαιμονοκίνητη έπαρση. Νάμαστε λοιπόν ταπεινοί και να διδάσκει η ίδια η ζωή μας την ταπείνωση στα παιδιά μας.
Ο χαριτωμένος Γέροντας Παΐσιος ο Αγιορείτης χαριτωμένα έλεγε: «Τα παιδιά που έχουν ποτιστεί από μικρά στην ευσέβεια, μην τα φοβάστε. Και να ξεφύγουν λίγο, λόγω ηλικίας, λόγω πειρασμών, θα επανέλθουν…Τα παιδιά σας να τα μάθετε από πολύ μικρά, να ψήνονται, να δουλεύουν, να γίνονται άντρες. Και τα αγόρια και τα κορίτσια. Και τα κορίτσια πρέπει να έχουν γενναίο φρόνημα. Να κάνουνε τις δουλειές του σπιτιού από πολύ μικρά, γιατί οι πιο πολλοί γονείς τα έχουν κακομάθει και στη ζωή τους, μετά, γίνονται δυστυχισμένα…Μην πιέζετε τα παιδιά σας χωρίς διάκριση. Εγώ τις ντομάτες μου τις δένω με πανί. Αν τις έδενα με σύρμα θα κόβονταν. Χρειάζεται προσοχή. Τα παιδιά σήμερα έχουν γερή μηχανή αλλά τετράγωνες ρόδες. Γι’ αυτό θέλουν βοήθεια για να ξεκινήσουν…Μερικοί γονείς κάνουν μεγάλο στρίμωγμα στα παιδιά τους και μάλιστα μπροστά σε άλλους! Σήμερα μικροί-μεγάλοι στον κόσμο ζουν σαν σε τρελλοκομείο, γι’ αυτό χρειάζεται πολλή υπομονή και πολλή προσευχή. Ένα σωρό παιδιά παθαίνουν εγκεφαλικό. Είναι λίγο χαλασμένο το ρολόϊ, το κουράζουν και οι γονείς λίγο παραπάνω και σπάζει το ελατήριο. Χρειάζεται διάκριση. Άλλο παιδί θέλει περισσότερο κούρντισμα και άλλο λιγότερο…».
Τελειώνοντας εύχομαι να μην σας κούρασα πολύ. Όχι τόσο με το μάκρος της ομιλίας, γιατί νομίζω δεν υπερέβην τον καθορισμένο χρόνο της, αλλά με το ότι φάνηκε νάμαι περισσότερο με το μέρος των παιδιών κι όχι των γονέων. Από ποιους, πέστε μου, θα πρέπει νάμαστε πιο απαιτητικοί, από τους γονείς ή από τα παιδιά. Βλέπετε και οι άγιοι πατέρες κι οι ενάρετοι γέροντες έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από τους γονείς. Θα βοηθήσουν πολύ περισσότερο με το βιωμένο τους παράδειγμα, την ταπεινή και θερμή προσευχή τους, την αγιότητα του βίου τους, παρά με τις συνε¬χείς θυμωμένες συμβουλές, τις επαναλαμβανόμενες εγωιστικές απειλές, τις υπερβολικές αυστηρότητες, τις κουραστικές φλύαρες επαναλήψεις.
Ο καλός Θεός βλέποντας τον ταπεινό μας αγώνα θα μας ενισχύει κι ενδυναμώνει. Την καλή μας διάθεση θα την ευλογήσει και τις παραλείψεις μας θα τις παραβλέψει. Δεν είναι οι γονείς όλοι σπουδαγμένοι, παιδαγωγοί, θεολόγοι και ειδικοί ψυχολόγοι. Η γλώσσα όμως της αγάπης και της ταπεινώσεως θαυματουργεί διδασκόμενη κυρίως με την καθαρότητα του βίου, κι επηρεάζει τ' αγαπητά παιδιά μας για ν' ακολουθήσουν τον δρόμο της αληθινής προόδου με τη ζωντανή σχέση τους με τον ζώντα Χριστό.
Σας ευχαριστώ θερμά για την προσέλευσή σας και την προσοχή σας. Εγκάρδια εύχομαι ο Κύριος δια πρεσβειών της Θεοτόκου να σας ενισχύει πλούσια στον αγώνα σας.
(Από το βιβλίο «Η Εύλαλη σιωπή», Εκδ. «Εν Πλω»

ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Του Μοναχού Μωυσή Αγιορείτη

Ε  ΜΕΡΟΣ

http://www.faneromenihol.gr

Ο άγιος Χρυσόστομος συνηθίζει να λέει, αυτό που ήδη είπαμε, πως το παράδειγμα των γονέων προς τα παιδιά είναι το πάν. Ο τρόπος της συνομιλίας τους θα επηρεάσει τα παιδιά. Αν ο σύζυγος προσβάλλει, επιτίθεται, βρίζει τη σύζυγο, και τ' αντίστροφο, πληγώνονται τα παιδιά, αλλά και συνηθίζουν να συμπεριφέρονται έτσι. Ο σεβασμός, η αγάπη, η υπακοή εμπνέονται καλύτερα και δύσκολα διδάσκονται με ξερά λόγια. Είναι πολύ διαφορετικό να κάνει κανείς αυτό που του λένε από φόβο, πειθαρχία, καταναγκασμό και υποχρέωση, κι άλλο να προτιμά το θέλημα του άλλου από αγάπη. Στα μαθήματα, στα παιχνίδια, στ' αθλήματα θα πρέπει να μάθουν από μικρά τα παιδιά ότι τ' αγαθά αποκτιούνται με κόπο, μόχθο, αγώνα, άσκηση, δυσκολία, υπομονή κι επιμονή. Έτσι δεν είναι σωστό να τους τα παρουσιάζουμε όλα εύκολα. Είναι καλό να μάθουν να προσπαθούν, να ζητούν και τη βοήθεια του άλλου, να ταπεινώνονται, να φιλοτιμούνται, να βγαίνουν από τον ατομισμό, εγωισμό και τη φιλαυτία. Το παιδί θα μάθει πως αντιδρά ο γονιός στην ασθένεια, το πένθος, τη δυσκολία, τη στέρηση και την καθυστέρηση και θα πράξει παρόμοια. Ο άγιος Χρυσόστομος λέγει πως για τιμωρία αρκεί μια επίπληξη με αυστηρή ματιά ή με μια κουβέντα. Η βία, ο θυμός, η οργή είναι αμαρτίες κι από το κακό δεν έρχεται καλό.
Η διδασκαλία θα πρέπει να δημιουργεί ερωτήματα στους μαθητές, που δεν πρέπει νάναι παθητικά κι άβουλα όντα, αλλά να συμμετέχουν ενεργά στο ωραίο ταξίδι της μαθήσεως. Ο καλός δάσκαλος διεγείρει το πνεύμα των ακροατών του, τους κάνει να ερευνούν, να διερωτώνται, να κερδίζουν κάτι από την προσωπική τους αναζήτηση, πρωτοβουλία κι εξάσκηση και τότε ό,τι κερδίζει θα το φυλάγει καλύτερα κι επιμελημένα. Όλη αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να οδηγείται στην κατάκτηση και βίωση της αλήθειας. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει πως μια καταρρακτώδης βροχή είναι λιγότερο ωφέλιμη απ’ ό ,τι μία σιγανή βροχή, γιατί η πρώτη σκάβει τη γη και παρασύρει το έδαφος, ενώ η δεύτερη ποτίζει τη γη ωφέλιμα και την κάνει γόνιμη κι εύφορη. Έτσι και η βίαιη και πολλή μάθηση δεν θα φέρει τους αναμενόμενους καρπούς. Ο Μέγας Βασίλειος λέγει πως ο κηδεμόνας πρέπει νάναι αργός προς τιμωρία. Να το σκέφτεται πολύ να τιμωρήσει. Όχι να τιμωρεί με το παραμικρό σκληρά. Λέγει ακριβώς: «Αν θεραπεύεται η ψυχή με την επιτίμηση, δεν είναι για τον καθένα η επιτίμηση, όπως και η θεραπεία». Ο άγιος Χρυσόστομος θεωρεί πως το φιλότιμο, η συμπάθεια, ο διακριτικός έπαινος και η δίκαιη ηθική αμοιβή δίνει περισσότερα καλά, λέγοντας: «Αυτός που τα κατάφερε, αν επαινεθεί, θάχει σφοδρότερη την επιθυμία για κάτι πάντα καλύτερο -με προσοχή όμως και με ακριβοδίκαιο μέτρο».
Οι άγιοι πατέρες θέλουν τον κάθε παιδαγωγό να ρυθμίζει τις δυνάμεις της ψυχής των παιδιών, να γνωρίζει τι βοηθά καλύτερα το κάθε παιδί ως διαφορετική ψυχοσωματική οντότητα, νάναι φιλόθεος και θεοφιλής, αμνησίκακος, ακέραιος κατά το δυνατόν, ταπεινός, ακενόδοξος, να μην προτιμά τίποτε περισσότερο από τον Θεό, να έχει το χάρισμα της διδασκαλίας. Ο υπέροχος άγιος Χρυσόστομος λέγει πως ο δάσκαλος είναι άξιος του ονόματός του αν μόνο του έργο θεωρεί την προαγωγή και πρόοδο των μαθητών του. Τίποτε, συνεχίζει, δεν συντείνει στη διδασκαλία «ως το φιλείν και φιλείσθαι» δηλαδή μαθητές και δάσκαλοι να αισθάνονται ότι αγαπούν κι αγαπώνται.
Το έργο αυτό το ιερό της αγάπης αρχίζει από πολύ πιο νωρίς. Ο μακαριστός γέροντας Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης λέγει πως «η αγωγή των παιδιών αρχίζει απ' την ώρα της συλλήψεώς τους. Το έμβρυο ακούει κι αισθάνεται μέσα στην κοιλιά της μητέρας του. Ναι, ακούει και βλέπει με τα μάτια της μητέρας. Αντιλαμβάνεται τις κινήσεις και τα συναισθήματά της, παρόλο που ο νους του δεν έχει αναπτυχθεί. Σκοτεινιάζει το πρόσωπο της μάνας, σκοτεινιάζει κι αυτό. Νευριάζει η μάνα, νευριάζει κι αυτό. Ό,τι αισθάνεται η μητέρα, λύπη, πόνο, φόβο, άγχος κλπ, τα ζει κι αυτό. Αν η μάνα δεν το θέλει το έμβρυο, αν δεν το αγαπάει, αυτό το αισθάνεται και δημιουργούνται τραύματα στην ψυχούλα του, που το συνοδεύουν σ' όλη του τη ζωή. Το αντίθετο συμβαίνει με τ' άγια συναισθήματα της μάνας. Όταν έχει χαρά, ειρήνη, αγάπη στο έμβρυο, τα μεταδίδει σ' αυτό μυστικά, όπως συμβαίνει με τα γεννημένα παιδιά. Γι' αυτό πρέπει η μητέρα να προσεύχεται πολύ κατά την περίοδο της κυήσεως και ν' αγαπάει το έμβρυο, να χαϊδεύει την κοιλιά της, να διαβάζει ψαλμούς, να ψάλλει τροπάρια, να ζει ζωή αγία. Αυτό είναι και δική της ωφέλεια· αλλά κάνει θυσίες και για χάρη του εμβρύου για να γίνει και το παιδί πιο άγιο, ν' αποκτήσει απ' την αρχή άγιες καταβολές. Είδατε πόσο λεπτό πράγμα είναι για την γυναίκα να κυοφορεί παιδί; Πόση ευθύνη και πόση τιμή!». Δεν νομίζω ότι χρειάζεται κανένα σχόλιο ο ζωντανός κι αληθινός αυτός λόγος του μακαρίου γέροντος Πορφυρίου.
Με την ελπίδα ότι δεν σας κουράζω θα παραθέσω ένα ακόμη κομμάτι από τους λόγους του οσιακής μνήμης π. Πορφυρίου ακριβώς πάνω στο θέμα μας: «Εκείνο που σώζει και φτιάχνει καλά παιδιά είναι η ζωή των γονέων μέσα στο σπίτι. Οι γονείς πρέπει να δοθούνε στην αγάπη του Θεού. Πρέπει να γίνουν άγιοι κοντά στα παιδιά με την πραότητά τους, την υπομονή τους, την αγάπη τους. Να βάζουνε κάθε μέρα νέα σειρά, νέα διάθεση, ενθουσιασμό κι αγάπη στα παιδιά. Και η χαρά που θα τους έλθει, η αγιοσύνη που θα τους έχει επισκεφθεί, θα εξακοντίσει στα παιδιά την χάρη. Για την κακή συμπεριφορά των παιδιών φταίνε γενικά οι γονείς. Δεν τα σώζουν ούτε οι συμβουλές, ούτε η πειθαρχία, ούτε η αυστηρότητα. Αν δεν αγιάζονται οι γονείς, αν δεν αγωνίζονται, κάνουν μεγάλα λάθη και μεταδίδουν το κακό που έχουν μέσα τους. Αν οι γονείς δεν ζουν ζωή αγία, αν δεν μιλούν με αγάπη, ο διάβολος ταλαιπωρεί τους γονείς με τις αντιδράσεις των παιδιών. Η αγάπη, η ομοψυχία, η καλή συνεννόηση των γονέων είναι ό,τι πρέπει για τα παιδιά. Μεγάλη ασφάλεια και σιγουριά». Νομίζετε πως είναι υπερβολικός ο Γέροντας; Δεν νομίζω. Είναι ειλικρινής, σαφής και ρεαλιστής.
Έχουν ανάγκη οι γονείς από την ισορροπία της ταπεινώσεως, της απλότητας, του μέτρου, της διακρίσεως. Η μεγάλη πίεση, ακόμη και για το καλό, δεν θα βγει σε καλό. Συχνές εκφράσεις όπως «παιδί μου πρέπει να είσαι πάντα πρώτος», «ποτέ να μην μας ντροπιάσεις παιδάκι μου», «ν’ αποκτήσεις αύριο ένα καλό όνομα στην κοινωνία», φαίνονται καλές αλλά δεν είναι. Δεν έχουν τόσο υγιή ανωτερότητα, αρχοντιά ελευθερίας κι ευγενή αξιοπρέπεια, αλλά ισχυρογνωμοσύνη, μεγάλη αυτοπεποίθηση, μεγάλη ιδέα εγωισμού. Καταπιεσμένα τα παιδιά, αντιδρούν κουρασμένα και αγανακτισμένα και τα κλωτσούν όλα πέρα

ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Του Μοναχού Μωυσή Αγιορείτη

Δ  ΜΕΡΟΣ

http://www.faneromenihol.gr

Ο άγιος Νικόδημος δεν μιλά για μια ανώδυνη ευγένεια, για έναν ουμανισμό δίχως κόστος, για έναν καλωσυνάτο και χαμογελαστό ανθρωπισμό, αλλά για ευαγγελική αυτοθυσία, που μας παρέδωσαν με λόγο και πράξη οι άγιοι της Εκκλησίας μας. Σήμερα υπάρχει μια ουμανιστική θεώρηση της ζωής. Γίνεται λόγος να γίνουμε απλά καλοί άνθρωποι. Αυτό όλοι το λένε. Η Ορθόδοξη Εκκλησία όμως μας καλεί όχι άπλα να γίνουμε καλοί αλλά χαριτωμένοι, «κοινωνοί θείας φύσεως», να μετανοήσουμε, να ταπεινωθούμε. Ο κόσμος της νέας εποχής, θεωρεί κάποιον καταξιωμένο μόνο όταν είναι οικονομικά ισχυρός, ανεξάρτητος, εξουσιαστής.
Η αγωγή των παιδιών πρωταρχικά θα πρέπει να έχει στόχο τη διαμόρφωση χαρακτήρος. Το παιδί χρειάζεται πρότυπα. Το παιδί πρέπει να το δούμε, όπως και τον κάθε άνθρωπο βέβαια ως ψυχοσωματική οντότητα και ολότητα, ως εικόνα Θεού. Η Εκκλησία δίνει τα μέσα για την κάθαρση και τελειοποίηση του ανθρώπου, για να γίνει άνθρωπος πνευματικός, δηλαδή πνευματοφόρος, φωτισμένος από τη χάρη του Αγίου Πνεύματος κι όχι διανοούμενος, κουλτουριάρης, αλλά χριστοποιημένος κι εκκλησιαστικοποιημένος πιστός. Ορισμένοι ψευτοδιανοούμενοι σήμερα εισηγούνται να καταργηθεί το μάθημα των θρησκευτικών στα σχολεία και ν' αντικατασταθεί από τη θρησκειολογία. Οι ίδιοι θολοκουλτουριάρηδες θεωρούν ρατσισμό την αγάπη στην πατρίδα, τη σημαία και την ιστορία. Δεν πρέπει τα παιδιά μας να ντρέπονται για την ελληνικότητά τους και για την ορθόδοξη πίστη τους, που θα τους κάνει ν' αγαπούν και να τιμούν τους ξένους, όπως κι εκείνοι θα πρέπει εμάς. Αξίζει να μεγαλώσουν τα παιδιά στους δύσκολους καιρούς με ισχυρές αντιστάσεις για τη δυτικότροπη ζωή, την εύκολη ζωή, που αλλοτριώνει τη νεότητα. Έχουν ευθύνη οι γονείς και οι δάσκαλοι για τη διαπαιδαγώγηση που προσφέρουν, που θα κάνουν τα παιδιά ν' αγαπήσουν τον πλούσιο εγχώριο πολιτισμό, την πνευματικότητα κι αγιότητα.
Χρειάζεται επίσης να δούμε και τον τρόπο και τη στάση και το ύφος και το ήθος μας μέσα στην Εκκλησία. Μερικοί χριστιανοί μας αγωνίζονται ανορθόδοξα, μ' έναν εσφαλμένο τρόπο, όπως νομίζουν, όπως τους αρέσει, όπως τους βολεύει. Δεν είναι έτσι. Δεν μπορούμε κατά την προτίμησή μας να επιλέγουμε κάποιες αρετές και ν' αφήνουμε άλλες· να προσέχουμε μόνο το τι φαίνεται και παρατηρείται, «το έξωθεν του ποτηρίου» και μέσα μας να επωάζονται ανικανοποίητα πάθη, ανόσιες επιθυμίες, ζηλοφθονία γι' αυτούς που αμαρτάνουν, υπεροψία και φιλαυτία. Χριστιανοί που εκκλησιάζονται τακτικά, πηγαίνουν από κήρυγμα σε κήρυγμα επί χρόνια και δεκαετίες κι όμως δεν έχουν μετανοήσει ειλικρινά, υποκρίνονται, προσποιούνται κι έχουν μεγάλα εσωτερικά κενά, δίχως να γεύονται τους γλυκούς καρπούς της ακένωτης θείας χάριτος.
Το παιδί δεν θέλει μόνο χρήματα αλλά και χάδι, δεν θέλει μόνο ρούχα, υποδήματα και σοκολάτες αλλά και γλυκούς λόγους, να τονωθεί, να ενισχυθεί, να παρηγορηθεί, να χαρεί η καρδούλα του. Συνήθως σήμερα οι γονείς ενδιαφέρονται πιο πολύ για την τροφή και τη μόρφωση την κοσμική. Ξένες γλώσσες, μουσική, χορός, γυμναστική, πάλη, ξιφασκία, πυγμαχία, ποδόσφαιρο. Το παιδί είναι συνέχεια απασχολημένο, βομβαρδισμένο από γνώσεις και εικόνες, ειδήσεις και διαφημίσεις. Είναι από νωρίς αρκετά κουρασμένο. Δεν λέω ότι δεν χρειάζεται η επιμόρφωση, αλλά είναι γνωστό πως η υπερβολή είναι πάντοτε επικίνδυνη. Οι γονείς πρέπει νάναι και παιδαγωγοί και κατηχητές των παιδιών τους. Όπως ωραία ειπώθηκε· «Στην πνευματική κρίση των καιρών μας θα κερδηθούν τα παιδιά, αν οι γονείς τους με μεγάλη ευαισθησία και πολλή φροντίδα τα παιδαγωγούν με το ζήλο του κατηχητή και την ευθύνη του συνειδητού δασκάλου. Οι γονείς θα πρέπει να αποτελούν για τα παιδιά τους τον πρώτο κατηχητή και τον πρώτο δάσκαλό τους. Ακόμη, στο χαμόγελο του πατέρα του το παιδί θα διακρίνει την αγάπη του Ουράνιου Πατέρα και στη στοργή της μάνας τη θερμή αγάπη της Παναγίας μητέρας όλων των πιστών» (μητροπ. Σηλυβρίας Αιμιλιανός).
Λατρεύουμε το μωρό μας και χαίρεται κι αισθάνεται ότι έχει κι αυτό αξία μέσα στον κόσμο. Το παίζουμε στα χέρια μας, παρατηρούμε τις κινήσεις του, το βλέπουμε και φεγγοβολάμε και λάμπει το προσωπάκι του. Μας ακούει που μιλάμε και μιλάει κι αυτό μια μέρα μόνο του. Προσευχόμαστε και το επηρεάζουμε κι αναπτύσσεται σ' ένα άγιο κλίμα. Φτάνει μόνο που μας βλέπει να προσευχόμαστε. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης λέγει πως η οποιαδήποτε διαταραχή του ανδρογύνου κατά την περίοδο της κύησης της μητέρας έχει επίδραση στην ψυχή του παιδιού που έρχεται, πόσο μάλλον κατά τη βρεφική και παιδική ηλικία. Το παιδί έχει ανάγκη και πνευματικής τροφής, που όταν του λείπει ατονεί και μαραζώνει, ξαστοχεί, δεν μεγαλώνει φυσιολογικά, ωραία.
Ρώτησα μία φορά ένα παιδάκι, που δεν πήγαινε ακόμη σχολείο -έτσι για να πιάσουμε κουβέντα: «Τί θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Μου απαντά: «Ό,τι βγάζει πιο πολλά λεφτά»! Εξεπλάγην, ειλικρινά τάχασα. Τί φταίει αυτό το παιδί; Έτσι ακούει, έτσι έμαθε, αυτό λέει. Αυτό το παιδί όραμα έχει την απόκτηση πολλών χρημάτων. Αυτός είναι ο σκοπός της ζωής του. Γι' αυτό ζει. Αυτό μόνο το ενδιαφέρει. Για χρήματα ακούει συνεχώς τους γονείς του να μιλούν, τ' αδέλφια του, οι φίλοι του, οι γείτονες, οι συγγενείς. Αυτό είναι το ρεύμα της εποχής. Τίθεται ως ευτυχία η οικονομική ευημερία, ο πλούτος, η κατανάλωση. Ο Μέγας  Βασίλειος λέγει πως σκοπός του ανθρώπου είναι να ομοιωθεί με τον Θεό, όσο αυτό είναι δυνατόν. Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει στους γονείς: Ανάθρεψε έναν αθλητή για τον Χριστό και μάθε τον και σαν άνθρωπος του κόσμου να είναι ευσεβής από μικρός.
Ο άγιος Χρυσόστομος δεν θεωρεί παιδεία την πολυμάθεια και την ξηρή μετάδοση τυπικών γνώσεων, αλλά την ευσέβεια, την ευλάβεια και τη μετάληψη αγιότητος. Προτεραιότητα δίνει στην υπεύθυνη στάση των γονέων και των δασκάλων, αυτών που κυρίως δίνουν την αγωγή, κι όχι στην απειρία των παιδιών. Οι άγιοι πατέρες μιλούν σοφά για τη διάκριση που χρειάζεται στη μετάδοση της αγωγής κατά ηλικία και κατ' άνθρωπο. Δεν μπορούν όλοι όλα. Δεν είναι για όλους εξίσου όλα. Σημασία μεγάλη δίνουν στη βιωματικότητα των λόγων των παιδαγωγών. Μην κριθούν και κατηγορηθούν από το σοφό λαϊκό λόγιο: «Δάσκαλε που δίδαξες και νόμο δεν κρατούσες».

ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ

Γ ΜΕΡΟΣ

 Του Μοναχού Μωυσή Αγιορείτη

http://www.faneromenihol.gr


Όλα με διάκριση, με τάξη, με σεβασμό, με ευγένεια. Να μη μπουχτήσουμε, να μη κουράσουμε και ζαλίσουμε τα παιδιά με πολλά και μεγάλα. Η υπερπροστατευτικότητα είναι κακή όσο και η αδιαφορία. Δεν θα τάχουμε αλυσοδεμένα, φοβισμένα και κυνηγημένα τα παιδιά. Θα σεβόμαστε την ελευθερία τους. Δεν θα τα παρατηρούμε υπεράγαν αυστηρά συνέχεια, δεν θα τα βλέπουμε καχύποπτα, ως τηλεκατευθυνόμενα και ανόητα. Λέγει ένας σύγχρονος Γέροντας: «Η μεγάλη έγνοια μας κάνει να είμαστε πολύ αυστηροί. Μας κάνει να είμεθα πάρα πολύ αυστηροί και πολλές φορές άτεγκτοι και ανυποχώρητοι σε μερικά πράγματα. Πρέπει, αγαπητοί μου, να το χωνέψουμε ότι τα παιδιά, τα σύγχρονα παιδιά, δεν έχουν δύναμη να αντέχουν την αυστηρότητα, που αντέχατε εσείς οι παλαιότεροι. Αλλά πρέπει διά του διαλόγου και διά της πειθούς να τους λέμε το καλό και μετά διά προσευχής να αναπληρώνουμε. Γι’ αυτό μην ανησυχείτε· εσείς να προσεύχεσθε για τα παιδιά σας και μην έχετε άγχος».
Νομίζω πως δεν έχουμε αγαπήσει πολύ την προσευχή, δεν έχουμε πιστεύσει δυνατά στη δύναμή της. Θεωρούμε πιο ικανά τα δικά μας λόγια και όχι τη θεία φώτιση. Πιστεύουμε στον εαυτό μας περισσότερο απ’ ότι στον Θεό. Τα παιδιά κάποιας οικογένειας, όποτε γυρνούσαν στο σπίτι αργά το βράδυ, έβρισκαν τη μητέρα τους γονατιστή στις εικόνες. Έτσι, το σκέφτονταν πολύ ν' αργήσουν, γιατί καθυστερούσαν τη γονυκλισία της μητέρας τους. Μια άλλη χήρα, μητέρα δύο παιδιών, φτωχή, που καθάριζε σκάλες για να ζήσει, έγραφε στον γέροντα Παΐσιο: «Γέροντα, να προσεύχεστε για μένα, γιατί προσεύχομαι μόνο έξι ώρες την ημέρα»!... Προφανώς έλεγε την ευχή του Ιησού.
Θέλετε να είμαι ειλικρινής μαζί σας; Ή θέλετε να σας κολακεύω και να σας ψευτοπαρηγορώ. Φρονώ πως μόνο η αλήθεια, με αγάπη βέβαια, ελευθερώνει κι αναπαύει. Μη φοβόμαστε τα παιδιά. Μην πανικοβαλόμαστε με το πρώτο πρόβλημά τους, μη χάνουμε την ψυχραιμία μας, εκνευριζόμαστε, θυμώνουμε και φωνάζουμε. Ας δούμε με καθαρότητα κι αληθινότητα τα πράγματα. Μήπως το πρόβλημα του παιδιού μας θίγει τον εγωισμό μας; Μήπως είχαμε κατασκευάσει μια ωραία βιτρίνα, που το εσωτερικό της είχε στοιχεία φαρισαϊκής υποκρισίας, ταπεινοσχημίας αξιοκατάκριτης και μια ονειρική κι όχι πραγματική εικόνα; Ήταν κάποτε μία μητέρα κι ανησυχούσε πολύ για την αντίδραση του παιδιού της που ήταν στην εφηβεία. Ανησυχούσε για το καλό τους όνομα, τι θα πει η κοινωνία που τους σέβεται, τι θα πει ο κόσμος που τους αναγνωρίζει ως καλούς. Πήγε στον γέροντα Πορφύριο να παραπονεθεί για την κατάσταση του παιδιού της. Φοβάμαι πως πιο πολύ ανησυχούσε για το γόητρό της, για το καλό της όνομα, για το τι θα πει τώρα ο κόσμος, παρά για το μικρό μαρτύριο του παιδιού της. Περίμενε κι ο Γέροντας να της πει πόσο καλή ήταν εκείνη και πόσο κακός ο γιος της. Ο Γέροντας όμως κατάλαβε πολύ καλά τι συνέβαινε και της είπε: Για να δω τα γόνατά σου... Δηλαδή το πρόβλημα του παιδιού σου το έκανες προσευχή, το εναπόθεσες στον Θεό, ταπεινώθηκες, έσκυψες μπροστά του;
Μην πιέζετε πολύ τα παιδιά, μη ζητάτε υπερ¬βολικά κι απραγματοποίητα πράγματα, μη δημιουργείτε ένα αφόρητο κλίμα στο σπίτι, νοσηρής ευλάβειας, που απωθεί και δεν συγκεντρώνει τους νέους στο σπίτι. Οι ιδανικοί γονείς υποχωρούν κιόλας, ανέχονται, παρακαλούν, ζητούν και συγνώμην αν χρειασθεί κάποτε. Το παιδί χρειάζεται και κατανοεί την εμπιστοσύνη που θα του δείξετε, την αγάπη που θα σέβεται την ελευθερία του. Η αγάπη να μη σκλαβώνει, πνίγει, φιμώνει κι απομακρύνει την άνεση να πει και τη γνώμη του, την αντίρρησή του, την αμφιβολία του. Νάμαστε έτοιμοι να τ' ακούσουμε όλα με κατανόηση.
Δεν μπορεί συνέχεια ν' απαγορεύουμε και τίποτε να μην επιτρέπουμε. Πρέπει να δώσουμε κι εναλλακτικές λύσεις. Μην τα κάνουμε τα παιδιά τρομοκρατημένα και φοβισμένα να βγουν στον δρόμο. Ένας στείρος ηθικισμός δεν βοηθά τα παιδιά. Όχι όλο να τα κυνηγάμε. Να μην κουραζόμαστε να συζητάμε μαζί τους. Να τους πούμε τα τυχόν παράπονά μας γι' αυτά, να μας πουν και κείνα τα δικά τους παράπονα. Να τ' ακούμε ταπεινά. Να κοιτάμε βαθιά μέσα μας, αναζητώντας το γιατί θυμώνουμε τόσο όταν δεν κάνουν κάτι που τους είπαμε: Επειδή παρακούν και σφάλλουν κι αδικούν τον εαυτό τους, ή επειδή δεν πέρασε το δικό μας και θίγεται ο πολύς εγωισμός μας; Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να είμαστε προσεκτικά ειλικρινείς. Τα παιδιά βλέπουν βαθύτερα, μακρύτερα και καθαρότερα απ' ότι νομίζουμε. Μη θέλουμε να τα κοροϊδεύουμε. Τα παιδιά μας αυτό που θα πάρουν θα δώσουν αύριο και στα παιδιά τους. Μη βιαζόμαστε να δούμε άμεσους καρπούς των λόγων μας.
Δυστυχώς τα σχολεία σήμερα δεν προσφέρουν γνήσια ορθόδοξη παιδεία. Έτσι πρέπει κατά κάποιο τρόπο να γίνει το σπίτι σχολείο. Το παιδί από μικρό, με ωραίο και διακριτικό τρόπο, να μάθει τις ευαγγελικές ζωοποιές αλήθειες, ώστε να μην μπορεί αργότερα κανένας μοντέρνος δάσκαλος, ορθολογιστής καθηγητής και προοδευτικός φίλος να τις ξεριζώσει από την καρδιά του. Γράφει ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στη «Χριστιανική Παιδαγωγία» προς τους γονείς και δασκάλους: «Πρέπει να γνωρίζουν οι ευσεβείς γονείς και οι ενάρετοι διδάσκαλοι ότι τα παιδία, εις την πρώτην ηλικία τους, δηλαδή μέχρι επτά χρόνων, πολεμούνται από αταξία και αγνωσία, ενώ εις την δευτέραν ηλικία τους, δηλαδή μέχρι δεκατεσσάρων  χρόνων, από λαιμαργία και γαστριμαργία. Ανάγκη, λοιπόν, είναι να τα διδάξουν την ευταξία, την γνώσι, την εγκράτειαν και τη σεμνότητα. Και οι μεν γονείς πρέπει να δίδουν εις αυτά το καλό παράδειγμα της καλής και εναρέτου ζωής τους... Οι δε ευσεβείς διδάσκαλοι ας έχουν ως πρότυπο της ζωής τους τον Χριστόν...». Ο άριστος παιδαγωγός άγιος Νικόδημος αντιδρώντας στον άθεο ευρωπαϊκό διαφωτισμό σε αυτό τον λόγο του «περί παίδων καλής αγωγής» να τι λέει, μεταξύ άλλων, να λένε οι δάσκαλοι στους τελειόφοιτους μαθητές τους: «Τους γονείς και διδασκάλους ημών έως τέλους, χρεωστικώς και καθώς ο θείος Νόμος προστάζει, λόγω και έργω, με πολύ σέβας να αγαπάτε. Τους πτωχούς, γυμνούς και φυλακωμένους, κατά την ευαγγελικήν φωνήν, να ελεήτε. Τους ασθενείς και αρρώστους, να επισκέπτησθε και να υπηρετήτε. Τους ξένους εις τους οίκους υμών να εισάγητε. Τους εν ανάγκη να προφθάνητε και να βοηθήτε. Και απλώς, όλους τους ανθρώπους, (ως πλάσμα Θεού!) ωσάν τον εαυτόν σας αείποτε να αγαπάτε, και του καθ' ενός το καλόν να θέλητε, τόσον των πιστών, όσον και των απίστων».