Σάββατο 23 Ιουλίου 2011

Τα ψέματα των παιδιών και οι ευθύνες των γονιών

Τα ψέματα των παιδιών και οι ευθύνες των γονιών

Ένα από τα προβλήματα που έχουμε σαν γονείς, όσον αφορά στην ανατροφή των παιδιών μας είναι, ότι πολλές φορές τα παιδιά μας, μας λένε μικρά ή και μεγάλα ψέματα. Νομίζω πως δεν θα υπερβάλαμε αν λέγαμε, πως δεν υπάρχει παιδί -και άνθρωπος γενικά- που δεν έχει πει στη ζωή του ψέματα, ως παιδί. Και μάλιστα είναι από τα συνηθέστερα αμαρτήματα των παιδιών, που μας αναφέρουν στη Εξομολόγηση. Όμως και εμείς οι γονείς λέμε ψέματα, αλλά βρίσκουμε μια δικαιολογία ότι τα λέμε για το καλό τους, ή για να προφυλάξουμε κάποιον, από κάτι δυσάρεστο, π.χ. ο ένας γονιός συμμαχεί με το παιδί του και λένε και οι δύο ψέματα στον άλλο γονιό, για να καλύψουν μια κακή συμπεριφορά στο σχολείο, μια αποβολή, μια κοπάνα όπως συνηθίζουν να την λένε, κάποιους κακούς βαθμούς, ή διάφορα άλλα γεγονότα της καθημερινής μας ζωής. Το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό, διότι αν υπάρχει κρυφή συμπεριφορά των γονιών, διαταράσσεται όλη η ζωή της οικογένειας, και κατά κάποιον τρόπο δημιουργείται μια συμμαχία του παιδιού με τον ένα γονιό, ο οποίος ξέρει όλη την αλήθεια για τις κινήσεις του παιδιού, αλλά δεν τις ξέρει ο άλλος γονιός. Μια δικαιολογία είναι ότι, αν ο πατέρας μάθει κάποια αταξία του παιδιού μπορεί να αρχίσει να φωνάζει και να δημιουργήσει άσχημη ατμόσφαιρα. Αυτό ακούγεται εύλογο αλλά θα πρέπει να λάβουμε υπ΄ όψιν ότι, όταν αυτή η κατάσταση αληθεύει πράγματι θα δημιουργηθεί μεγάλη φασαρία, επειδή οι γονείς στην πράξη δεν έχουν εξαντλήσει τις δυνατότητες που έχουν να συνεννοηθούν ως γονείς. Συχνό είναι και το φαινόμενο να νομίζουν οι γονείς, ότι δεν υπάρχει περιθώριο συνεννοήσεως μεταξύ τους και η μητέρα συνήθως συμμαχεί με παιδί για να ξέρει όλη την αλήθεια για τις κινήσεις του παιδιού και ο πατέρας να μην ξέρει δήθεν! γιατί θα γίνει έξαλλος. Στην πραγματικότητα αυτό συμβαίνει, επειδή είναι μια ψυχική ανάγκη της μητέρας να κάνει με το παιδί της συμμαχία και όχι με τον άντρα της. Υπάρχει δυσκολία των ιδίων των γονέων και άρνησή τους να προσεγγίσουν ο ένας τον άλλον. Αν αυτό γίνει, τότε αυτομάτως παύουν οι συμμαχίες αυτές, διότι το παιδί πραγματικά δεν αισθάνεται την ανάγκη να είναι πιο κοντά σε έναν από τους δύο, αλλά χρειάζεται να έχει εξίσου τις ίδιες αποστάσεις και από τους δύο γονείς, αυτό είναι το φυσιολογικό για κάθε παιδί. Να ξέρουν και οι δύο, τι ακριβώς γίνεται και να κανονίζουν την πορεία τους με βάση τις αρχές του σπιτιού. Όμως ενώ εμείς οι γονείς λέμε ψέματα, δεν ανεχόμαστε τα ψέματα των παιδιών μας και δεν ξέρουμε και ποιοι είναι λόγοι που τα ωθούν στο ψέμα.
Πολλές φορές ισχυριζόμαστε οι γονείς, μετά ζήλου μάλιστα μεγάλου, ότι: «όλα μπορώ να τα ανεχθώ, αλλά δεν μπορώ το ψέμα», «δεν του επιτρέπω να μου λέει ψέματα», «του έχω ζητήσει να λέει πάντα την αλήθεια, αλλά δεν την λέει» και αν έχουμε και μια ανάλογη θρησκευτικότητα και μια γνώση της πίστεώς μας θυμόμαστε ότι το ψέμα απαγορεύεται σε μια από τις δέκα εντολές, που μια άλλη από τις δέκα εντολές είναι να μη σκοτώσουμε ή να μην κλέψουμε. Δηλ καταλαβαίνουμε πόσο ψηλά τοποθετεί το πρόβλημα ο Θεός, για όλους μας. Θα προσπαθήσουμε λοιπόν εδώ να καταλάβουμε, αναφέροντας τρεις πιθανές αιτίες, τις πιο συνηθισμένες , που τα παιδιά μας, μας λένε ψέματα. Το ψέμα στο οποίο θα αναφερθούμε παρατηρείται κυρίως στη σχολική και εφηβική ηλικία.
Η πρώτη αιτία που τα παιδιά λένε ψέματα είναι το γεγονός ότι, για διαφόρους λόγους, η σχέση που έχουμε αναπτύξει με τα παιδιά μας είναι τέτοια, που δεν επιτρέπει στο παιδί μας να μας πει την αλήθεια. Συνήθως τα παιδιά λένε ψέματα για να καλύψουν, δυσάρεστα γεγονότα, ζημιές που έκαναν, αταξίες και παραβάσεις τους. Δεν λένε ποτέ όμως ψέματα, για να καλύψουν κάτι ευχάριστο. Φτιάχνουμε μια τέτοια σχέση με το παιδί μας, όπου το παιδί φοβάται να πει την αλήθεια , είτε διότι ξέρει από την πείρα του ότι θα ακολουθήσει μια πολύ σκληρή τιμωρία, δυσανάλογη με αυτό που έγινε, είτε διότι ξέρει ότι θα βιαστούμε να το τιμωρήσουμε,πριν καλά καλά καταλάβουμε τι συνέβη, πριν δηλ συζητήσουμε μαζί με το παιδί μας, για να μάθουμε για ποιο λόγο φέρθηκε έτσι. Πάντως όποια και αν είναι η αιτία, το παιδί από την εμπειρία του έχει πάρει το μήνυμα, ότι δεν μπορεί να αντέξει αυτά που θα ακολουθήσουν, και προστατεύει τον εαυτό του με το ψέμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: ανακαλύπτουμε εκ των υστέρων από την δασκάλα ή από συμμαθητές, ότι το παιδί είχε πει ψέματα για το πόση δουλειά είχαν να ετοιμάσουν στα μαθήματά τους για το σχολείο και είχε πει «δεν έχουμε τίποτε άλλο» Εδώ αξίζει να αναρωτηθούμε, μήπως το παιδί δεν το είπε αυτό απλά για να κερδίσει χρόνο και να παίξει, όπως είναι η εύκολη εξήγηση, αλλά μήπως, οι συνθήκες με τις οποίες διαβάζει είναι ένα βασανιστήριο και πολλές φορές μάλιστα συμμετέχουμε και εμείς σε αυτό. Το μήνυμα που θα πρέπει να πάρουμε από αυτή την πρώτη περίπτωση, όλοι όσους μας αξίωσε ο Θεός, να είμαστε «τσοπάνηδες στα πρόβατα του Θεού» , όπως χαρακτηριστικά έλεγε ο π. Ιάκωβος, είναι τι κάνουμε ή τι δεν κάνουμε εμείς, ώστε να μη μπορεί το παιδί μας να πει την αλήθεια. Πολλοί επαγγελματίες λένε «κρύβω εισοδήματα από την εφορία επειδή το κράτος με κλέβει, προσπαθώ να αμυνθώ σε αυτό». Ας φανταστούμε ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει εδώ, δηλ, υπάρχει μια αιτία από πάνω , από εμάς που είμαστε η ηγεσία του σπιτιού και αυτή η αιτία δεν μας επιτρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Επομένως θα χρειαστεί να αναρωτηθούμε πολύ συχνά, για τα ψέματα που μας λέγονται, όπως και να αναρωτηθούμε για το ότι είμαστε όχι σπάνια(!) πολύ πιο επιεικείς για το ίδιο παράπτωμα προς ένα μας παιδί, και πολύ πιο αυστηροί, για το ίδιο ακριβώς παράπτωμα σε ένα άλλο μας παιδί. Έχει λεχθεί ότι η κακή σχέση των γονέων, έχει πάρα πολύ μεγάλη επίδραση στη συμπεριφορά γενικά του παιδιού. Δεν έχουμε καλές σχέσεις μεταξύ μας σαν ζευγάρια και από κει δημιουργούνται πολλά προβλήματα. Μια από τις αιτίες που λέει ψέματα το παιδί είναι και η «κακή» σχέση που έχουμε μεταξύ μας. Επειδή δεν είμαστε ικανοποιημένοι από την σχέση μας, αναζητούσαμε ένα τρόπο να απομακρυνθούμε και το πρόσχημα είναι το παιδί. Και δήθεν αυτό γίνεται για το καλό κιόλας του παιδιού, γιατί αλλιώς θα φάει ξύλο από τον πατέρα του. Άλλη περίπτωση που και οι δύο γονείς αποφασίζουν να πουν ψέματα π.χ. για να το δικαιολογήσουν στο σχολείο . Αυτό είναι πολύ σημαντικό θέμα. Το παιδί παίρνει ένα μάθημα για το ποιες είναι οι αξίες των γονιών και πόσο ελαστική είναι η συνείδησή τους. «Δεν πειράζει παιδί μου, που βαριόσουνα να πας στο σχολείο σήμερα, θα πάρουμε χαρτί από το γιατρό ότι ήσουν άρρωστο…», «δεν πειράζει που δεν διάβασες γιατί έπαιζες, θα σε δικαιολογήσω εγώ στη δασκάλα σου και θα πω ότι ήσουν αδιάθετο...».Η υπερπροστατευτικότητα προς τα παιδιά, που με κανένα τρόπο δεν θέλουμε να υποστούν τις συνέπειες των πράξεών τους, δεν βοηθά τα παιδιά να γίνουν υπεύθυνα . Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι τα παιδιά έχουν την τάση να επηρεάζονται σε όλα τα θέματα, μέσω της μιμήσεως και της ταυτίσεως, με τους γονείς. Εάν το ψέμα είναι κάτι ασήμαντο για το γονιό, είναι πολύ πιθανό να γίνει κάτι ασήμαντο και για το παιδί. Εάν το ψέμα είναι κάτι σημαντικό για το γονιό, σίγουρα θα γίνει σημαντικό και για το παιδί .Είναι ο γονιός εκείνος, ο οποίος θα πει στο τηλέφωνο για τον άλλον ότι «δεν είναι εδώ, πάρτε τον αργότερα…», ενώ είναι εκεί ! Είναι ο γονιός εκείνος, ο οποίος στο τηλέφωνο θα πει ψέματα για την δουλειά του, και όλα αυτά τα ακούει το παιδί από συζητήσεις και από τηλεφωνήματα και το παιδί ζει μέσα σε αυτά και βλέπει παράλληλα, ότι ο γονιός του γίνεται αυστηρός, δεν θέλει να ακούσει ψέμα από το παιδί του, αλλά ταυτόχρονα ο ίδιος αντιμετωπίζει τους άλλους με ψέματα πάρα πολύ συχνά. Λοιπόν η μίμηση και η ταύτιση, είναι σημαντικός παράγοντας. Δεν πρέπει να τον αγνοούμε. Μπορούμε να ασχοληθούμε σοβαρά με το ψέμα στα παιδιά μας, όταν εμείς ήδη το έχουμε βγάλει απέξω εντελώς από την καθημερινότητά μας. Διαφορετικά, θα πρέπει να αρχίσουμε από τους εαυτούς μας και να δούμε ποια είναι η δική μας σχέση με την αλήθεια, και ας μην το διασκεδάζουμε το θέμα, ότι εμείς έχουμε σοβαρούς λόγους που πρέπει να πούμε το ψέμα. Στα μάτια των παιδιών τα ψέματά τους είναι σοβαρά, τα ψέματά τους δεν λέγονται για πλάκα ή για αστείο. Όταν το παιδί με το ψέμα προστατεύει τον εαυτό του από μια υπερβολική ή άδικη τιμωρία, είναι πολύ σοβαρός λόγος. Πρέπει να προστατεύσει την ψυχική του υπόσταση από αυτά που θα ακολουθήσουν. Επομένως, για τον κόσμο του παιδιού ισχύει ό,τι και για τον κόσμο των μεγάλων, ότι τα ψέματα λέγονται για σοβαρούς λόγους, αλλά υπάρχει ταυτόχρονα μεγάλη ανάγκη επίσης να εξαλειφθούν, πρέπει να φύγουν από την ζωή μας. Αυτή είναι η δεύτερη αιτία που τα παιδιά λένε το ψέμα. Τώρα, στην εφηβική ηλικία παρουσιάζεται το φαινόμενο να λένε τα παιδιά μας ψέματα. Μερικοί γονείς παραπονιούνται. «Μέχρι τώρα τα συζητούσαμε όλα, είμαστε φίλοι, αλλά κάποια στιγμή άρχισε το παιδί να λέει ψέματα και δεν μπορούμε να καταλάβουμε που οφείλεται αυτό. Ποιος λόγος να λέει ψέματα; εφόσον ξέρει ότι δεν πρόκειται να το τιμωρήσουμε, δεν πρόκειται να έχει επιπτώσεις το ψέμα του».


Τα ψέματα των παιδιών και οι ευθύνες των γονιών (β' μέρος)

Θυμίζω απλώς και επιγραμματικά τις δύο άλλες αιτίες που τα παιδιά λένε ψέματα, για να μπούμε στην τρίτη. Πρώτον τις συνθήκες, τις σχέσεις γονέα και παιδιού που προδιαθέτουν το ψέμα, επειδή το παιδί φοβάται να πει την αλήθεια, δεύτερον τη μίμηση και την ταύτιση του παιδιού με τον γονέα, ο οποίος συνηθίζει να λέει το ψέμα, είτε μέσα στην οικογένεια είτε και έξω. Και περνάμε τώρα στη τρίτη αιτία, που είναι το φαινόμενο των γονέων, οι οποίοι με παράπονο και απορία λένε: «Μέχρι τώρα είχαμε μια πολύ καλή σχέση με τα παιδιά μας, τα ξέραμε όλα, μας τα λέγανε όλα, δεν είχαν τίποτε να κρύψουν, και ξαφνικά άρχισαν το ψέμα». Αυτό είναι αλήθεια και συμβαίνει στην εφηβεία κυρίως, και πράγματι αξίζει το κόπο να αναρωτηθούμε για τα αίτια. Τα αίτια βρίσκονται σε αυτές τις αλλαγές, που συμβαίνουν στην εφηβεία, μια από τις οποίες είναι, ότι ο έφηβος αρχίζει να ζητάει την προσωπική του ταυτότητα, αρχίζει δηλαδή να παίρνει αποστάσεις από τους γονείς, να ανεξαρτητοποιείται και να αναζητάει να δει ποιος είναι αυτός πια, και δεν θέλει να είναι πλέον το παιδί, που πιστεύει ή κάνει αυτά που οι γονείς του θέλουν. Αυτό το έργο της απόστασης και της βαθμιαίας ανεξαρτητοποιήσεως είναι κάτι που θα κρατήσει αρκετά χρόνια. Αυτό το έργο είναι δύσκολο και οδυνηρό πολλές φορές. Και όταν ο έφηβος έχει διαμορφώσει μια πολύ στενή σχέση με τους γονείς, όπου τα λέει όλα, αποτέλεσμα αυτής της επιθυμίας είναι να θέλει να διαμορφώσει σιγά-σιγά και ένα δικό του προσωπικό χώρο. Το χώρο να τον πάρουμε μεταφορικά, όχι κυριολεκτικά μόνο, αν και πολλές φορές το βλέπουμε και κυριολεκτικά να ισχύει, δηλ στην εφηβεία αρχίζει να κλείνεται στο δωμάτιό του περισσότερο ο έφηβος και αυτό το γεγονός είναι φυσιολογικό. Αλλά όπως συμβαίνει κυριολεκτικά με το χώρο, συμβαίνει και μεταφορικά, με την έννοια ότι αρχίζει να ζητάει έναν ψυχολογικό χώρο, που να είναι δικός του, εκεί που να μην παρεμβαίνει το μάτι του μεγαλύτερου, αλλά και να μην υπεισέρχεται το βλέμμα του γονιού. Αυτό είναι μια απόλυτα φυσιολογική ανάγκη του παιδιού και εντάσσεται στην πορεία προς την ανεξαρτησία. Το θέμα είναι ότι πολλές φορές εμείς έχουμε καλομάθει από μια πολύ στενή σχέση όπου μας έλεγε τα πάντα, και όταν αρχίσει να μας αποκρύπτει ή έστω μέσω ψέματος να σκεπάζει ορισμένες πτυχές της ζωής του, ανησυχούμε. Εάν καταλάβουμε αυτή την ανάγκη του εφήβου, το θέμα μπορεί να λήξει εκεί. Μπορούμε δηλαδή να σεβαστούμε αυτή την ανάγκη του και τότε θα πάψει το ψέμα να υπάρχει, αφού εμείς θα του παραχωρήσουμε αυτόν τον ψυχολογικό χώρο. Είναι πολύ σπουδαίο να γίνει το παιδί μας ανεξάρτητο, και μάλιστα είναι λανθασμένη η τακτική, που έχουν μερικά παιδιά προς τους γονείς, δηλ. να μιλούν όπως μιλούσαν στην ηλικία της εφηβείας λέγοντάς τους τα πάντα. Αργότερα, ακόμη και ως παντρεμένοι, αισθάνονται την ανάγκη να μιλήσουν με τους γονείς όπως όταν μιλούσαν πριν, με καθημερινά τηλεφωνήματα ή με συχνές επαφές, χωρίς να είναι μπροστά ο σύζυγος ή η σύζυγος. Και πολύ συχνά είναι μπροστά και δημιουργούνται προβλήματα, διότι γίνεται έντονη αυτή η επικοινωνία και δεν μπορεί το ζευγάρι να μείνει μόνο του. Ή το ακόμα χειρότερο, όταν έχουν μεταξύ τους προβλήματα, να συνηθίζουν να πηγαίνουν να τα πουν στους γονείς τους. Βέβαια εξαρτάται τι υποδοχής θα τύχουν τα παράπονα αυτά από τους γονείς. Και εκεί πραγματικά είναι μεγάλη η δυνατότητα τους να στηρίξουν αυτή την νέα οικογένεια ή να την γκρεμίσουν. Πάντως οποιαδήποτε και αν είναι η αντιμετώπιση των γονέων, είναι εσφαλμένη η εκούσια επέμβασή τους. Θα πρέπει π.χ. να ψάξει «να τα βρει» ο άντρας με τη γυναίκα του και όχι να καταφεύγει ο άντρας στους γονείς του ή και τους γονείς της. Κάθε ενέργεια που γίνεται για βοήθεια από τους γονείς είναι λάθος. Εφόσον παντρεύτηκε είναι ανεξάρτητος, και έχει μια καινούργια οικογένεια, και θα πρέπει να λύσει το πρόβλημα μόνο με το κατάλληλο πρόσωπο που δεν είναι άλλο, από την/τον σύζυγο. Έτσι έχουν τα πράγματα. Είναι όμως λίγο δύσκολο να τα δούμε στην Ελλάδα έτσι, που οι δεσμοί οι οικογενειακοί είναι πάρα πολύ ισχυροί. Γνωρίζουμε ότι σε χώρες σαν την Αμερική είναι πολύ συνηθισμένο το φαινόμενο, όταν ενηλικιωθεί ο νέος, στα δεκαοκτώ ,να πάει να ζήσει μόνος του και να εργάζεται κιόλας. Δεν λέμε ότι θέλουμε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο στην Ελλάδα, αλλά αν μπορούσαμε στην Ελλάδα να πετύχουμε ο νέος, όταν αρχίσει να εργάζεται και έχει χρήματα στα χέρια του, στα είκοσι πέντε ας πούμε, να ζούσε μόνος του, αυτό νομίζω ότι θα ήταν όφελος. Το γεγονός ότι μένει μέχρι το είκοσι οκτώ ή και τριάντα με τους γονείς, αυτό δείχνει τη δυσκολία που έχουμε στην Ελλάδα να αποδεχτούμε την ανεξαρτησία των παιδιών μας.
Ξαναγυρίζοντας στο θέμα μας που είναι τα ψέματα, εδώ είναι το κρίσιμο σημείο, ότι πολλές φορές δεν είμαστε έτοιμοι γι’ αυτό και δεν επιθυμούμε να γίνει αυτή η ανεξαρτησία, με αποτέλεσμα ο έφηβος να αναγκάζεται να καταφεύγει στο ψέμα γύρω από την προσωπική του ζωή και τις κινήσεις του, για να διατηρήσει τον προσωπικό ιδιωτικό χώρο, όπου δεν υπεισέρχεται το βλέμμα κάποιου άλλου και αυτό είναι που έχει απόλυτη ανάγκη. Βέβαια χρησιμοποιεί έναν εφάμαρτο τρόπο για να το πετύχει, αλλά ο σκοπός του είναι φυσιολογικός και σημαντικός, όμως δεν ξέρει άλλο τρόπο να το πετύχει. Τώρα βρέθηκε μπροστά σε μια καινούργια ανάγκη, η οποία ως τώρα δεν υπήρχε. Επομένως αν παραμείνουν οι γονείς διακριτικοί και σεβαστούν το προσωπικό χώρο του εφήβου θα διευκόλυνε πάρα πολύ αυτό και δεν θα χρειαζόταν το ψέμα. Δεν μπορούμε π.χ. σε ένα δεκαεξάχρονο πια να του ζητάμε αναλυτικό πρόγραμμα των κινήσεών του, όπως όταν ήταν δέκα χρονών, «πού θα πας, με ποιόν, τι ακριβώς έκανε με τα μαθήματά του σήμερα, σε ποιους τηλεφώνησε, σε ποια καφετερία θα πάει να καθίσει». Όλα αυτά δημιουργούν ένα ασφυκτικό κλοιό γύρω του, που δεν βοηθάει στην ηλικία αυτή. Να προσθέσω ότι το θέμα της ανεξαρτησίας πολλές φορές το ακούμε δύσκολα κυρίως εμείς οι πιστοί γονείς. Οι πιστοί γονείς έχουμε δυσκολία να ακούσουμε και να δεχτούμε καλά το θέμα της ανεξαρτησίας των παιδιών μας και πολλές φορές με δικαιολογία την πίστη μας. Θεωρείται από πολλούς πιστούς γονείς αρετή, το ότι ο γονιός έχει τόσο στενή σχέση με το παιδί του σε σημείο που να μην έχει προσωπική ζωή ο έφηβος. Όμως παρουσιάζονται πολλά προβλήματα αργότερα, όπως μας βεβαιώνει η ψυχιατρική πράξη, όταν η ανεξαρτησία δεν γίνει μέσα στην εφηβεία και καλείται να γίνει ξαφνικά στα είκοσι. Αλλά να πούμε ότι αυτό δεν δικαιώνεται ούτε και θεολογικά, εφόσον ο άνθρωπος μέσα στην εφηβεία αναπτύσσει τα δώρα του Θεού, τις δυνατότητες που του έδωσε ο Θεός, όπως είναι η ελευθερία, η ζωή του. Και θυμάμαι ένα ποίημα, που είχε δημοσιευθεί κάποια στιγμή στο περιοδικό «Πειραϊκή Εκκλησία» και έθετε το ερώτημα: Πότε γιορτάζουν οι μάνες; Μήπως τότε, μήπως τότε; Όχι, έδινε την απάντηση στο τέλος, «οι μάνες γιορτάζουν όταν τα μικρά τους αετόπουλα αποκτήσουν δυνατά φτερά και φύγουν από κοντά τους». Καλύτερα να προσανατολιζόμαστε προς μια τέτοια προοπτική πριν καν αποκτήσουμε παιδιά, έτσι ώστε να μην υποφέρουμε από κάτι το οποίο μόνο χαρά μπορεί να προκαλέσει. Τέλος. όταν λέει ψέματα το παιδί κάτι ζητάει, και θα πρέπει να ψάξουμε να βρούμε τι είναι αυτό που ζητά. Ιδιαίτερα στην ηλικία της εφηβείας, που θέλει να γίνει ανεξάρτητο, εκεί πρέπει να το βοηθήσουμε. Εάν ξέρουμε τις ψυχολογικές του ανάγκες, τελείως διαφορετικά θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα ψέματά του και να αλλάξει η συμπεριφορά μας ώστε να βοηθήσουμε το παιδί μας, αλλά και τον εαυτό μας, να απαγκιστρωθεί απ’ αυτό το δέσιμο που είναι ασφυκτικό, και μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη μετέπειτα ζωή του.

(Ομιλία στη Σχολή Γονέων στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης Χολαργού, από τον π. Ιωάννη Καλογερόπουλο την 1η/11/2009)

http://www.faneromenihol.gr/